Thanh Sơn (1 tháng 5, 1938 – 4 tháng 4, 2012) tên thật Lê Văn Thiện (còn có bút danh khác là Sơn Thảo) , là một nhạc sĩ Việt Nam. Ông được biết đến từ thập niên 1960 với những ca khúc trữ tình nói về tuổi học trò. Khoảng thời gian sau, ông nổi tiếng với các ca khúc về miền Tây Nam Bộ mang âm hưởng dân ca Nam bộ và với dòng nhạc bolero
Lê Văn Thiện sinh ngày 1 tháng 5 năm 1938 tại Sóc Trăng, là con thứ mười trong một gia đình có 12 anh chị em.
Ông lớn lên ở Sóc Trăng, với một lòng ưa thích ca hát. Ông học nhạc từ hồi tiểu học với thầy Võ Đức Phấn (em ruột nhạc sĩ Võ Đức Thu). Gia đình ông bấy giờ có che giấu cán bộ Việt Minh, do đó bị ruồng bố gắt gao, ông phải rày đây mai đó.
Năm 1955, thầy Phấn mất, ông lên Sài Gòn học nhạc với thầy Lê Thương và nuôi ước mơ trở thành ca sĩ. Tại thành phố này, ông đã làm nhiều công việc như làm thuê, ở mướn,..
Đến năm 1959, ông đăng ký tham dự cuộc tuyển lựa ca sĩ của Đài phát thanh Sài Gòn, và đoạt giải nhất. Ban giám khảo cuộc thi đó có những tên tuổi như: Dương Thiệu Tước, Võ Đức Thu, Thẩm Oánh, Nghiêm Phú Thi. Sau khi đoạt giải ông được mời đi hát trong ban Tiếng tơ đồng của Hoàng Trọng.
Trở thành ca sĩ, ông mày mò học sáng tác nhạc với cuốn “Để sáng tác một ca khúc” của Hoàng Thi Thơ. Những người giúp đỡ ông trong giai đoạn này có Hoàng Trọng, Nguyễn Hiền, Văn Phụng…
Ca khúc đầu tiên của ông là “Tình học sinh”, ra đời năm 1962, tuy nhiên chẳng được một ai lưu ý. Đến năm sau, “Nỗi buồn hoa phượng” ra đời, trở thành một trong những ca khúc nổi tiếng nhất viết về mùa hè thời đó. Tiếp theo là những ca khúc viết về đề tài học sinh: Ba tháng tạ từ, Màu áo hoa phượng, Lưu bút ngày xanh, Hạ buồn, Ve sầu mùa phượng.., ngoài ra còn có nhạc trữ tình: Nhật ký đời tôi, Trả lại thời gian, Mùa hoa anh đào…, những ca khúc này được nhiều tầng lớp khán giả đón nhận.
Năm 1963, ông bỏ hẳn nghề ca sĩ để chuyên tâm sáng tác. Từ 1973, nhạc của ông bắt đầu chuyển hướng sang đề tài quê hương.
Sau sự kiện 30 tháng 4 năm 1975, nhạc của ông bớt đi thiên hướng trữ tình. Bắt đầu từ thập niên 1990, những ca khúc mang âm hưởng dân ca của ông được đón nhận, gợi mở cho ông một hướng sáng tác mới đó là tiếp tục khai thác chất liệu dân ca Nam Bộ. Nhạc của ông lúc này chú trọng về ca từ, trong bài có nhiều âm sắc, phương ngữ đặc trưng Nam bộ. Nhiều bài hát trong giai đoạn này trở nên rất nổi tiếng như Hình bóng quê nhà, Hành trình trên đất phù sa, Bạc Liêu hoài cổ,…
Từ năm 2000 đến nay, ông làm phụ trách biên tập chương trình cho Trung tâm Băng nhạc Rạng Đông.
Năm 2007, kỷ niệm năm Thanh Sơn 69 tuổi, Nhà hát Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức đêm nhạc mang tên ông.
Năm 2009, ông có bay sang Hoa Kỳ để thực hiện cuộc phỏng vấn với Thúy Nga Paris By Night.
Cho đến nay, qua nhiều giai đoạn, ông đã viết trên 500 bài hát với nhiều bài trở nên quen thuộc trong công chúng.
Năm 2011 ông bị tai biến mạch máu não khi đang tham gia cùng trung tâm Thúy Nga thực hiện cuốn Paris By Night 103 “Tình sử trong âm nhạc Việt Nam”. Sau một thời gian điều trị ông qua đời lúc 14h 30′ ngày 4 tháng 4 năm 2012 tại Thành phố Hồ Chí Minh vì tuổi già sức yếu .Theo ý nguyện của nhạc sĩ Thanh Sơn lúc sinh thời, gia đình cùng thân bằng quyến thuộc đã đưa tiễn linh cữu của Ông về an táng tại đường nghệ sĩ của Hoa Viên Nghĩa Trang Bình Dương thuộc xã Chánh Phú Hoà huyện Bến Cát tỉnh Bình Dương vào sáng ngày 09 tháng 04 năm 2012.
Tác phẩm
Nhạc của Thanh Sơn thời kỳ đầu thường nói về tình cảm của tuổi học trò, trong đó nổi tiếng hơn hết là những bài về mùa hè. Bài “Nỗi buồn hoa phượng” được ông tâm đắc nhất với những câu ca chân tình rất quen thuộc:
Mỗi năm đến hè lòng man mác buồn
Chín mươi ngày qua chứa chan tình thương…
Nhạc về mùa hè của ông thường nói về nỗi buồn, khi hè sang, phượng nở, bạn bè rồi chẳng gặp nhau… Nỗi buồn đó đôi khi là hoài niệm về mùa hè học trò, như trong “Lưu bút ngày xanh”:
Lòng xao xuyến mỗi khi hoa phượng rơi
Nhắc lại câu chuyện buồn
Trường còn kia ôi mái đổ tường rêu
Nơi kỷ niệm êm ái…
Nhưng ngoài đề tài học trò, ông còn có nhiều tác phẩm ở một số chủ đề khác, như những ca khúc trữ tình ca ngợi thiên nhiên:
Mùa xuân sang có hoa anh đào
Màu hoa tôi trót yêu từ lâu… (Màu hoa anh đào)
Nghe xuân sang thấy trong lòng chứa chan
Tiếng pháo vui vang đó đây nghe rộn ràng… (Đoản xuân ca)
…hay những bài nhạc vàng than trách số phận, viết theo điệu boléro:
Ngược thời gian trở về quá khứ
Phút giây chạnh lòng
Bao nhiêu kỷ niệm, bao nhiêu ân tình
Chỉ còn lại con số không (Nhật ký đời tôi)
Thời gian trước 1973, lời ca của ông chịu ảnh hưởng của nhạc vàng: chân thật, giản dị, ít trau chuốt,.. Đến khi ông chuyển hướng sang nhạc quê hương, lời ca mới được chú trọng – theo chính ông nhìn nhận.
Bài “Hình bóng quê nhà” rất nổi tiếng với nhiều hình ảnh gợi cảm, ngôn từ được chọn lựa, nhưng cũng rất mộc mạc, trữ tình:
Về tới đầu làng, con chim sáo nhỏ hót vang rộn ràng
Qua nhịp cầu tre, qua mấy con đê thắm đượm tình quê…
Nhiều bài hát được viết để hát bằng giọng Nam bộ, với những điệu hò, điệu ru rất quen thuộc với người miền Nam:
Ơi hò ơi ví dầu thương những con đò bên hàng dừa xanh,
Thương nhiều chiếc áo bà ba,
Vai nặng gánh lúa lúc tan chợ chiều,
Bên mái tranh nghèo nghe bìm bịp kêo nước lớn nước ròng… (Gợi nhớ quê hương)
Hò ơ..
Gió đưa gió đẩy, về rẫy ăn trầu, về sông ăn cá
về sông ăn cá, về đồng ăn cua… (Hình bóng quê nhà)
Ngoài ra, Thanh Sơn cũng thường đem những địa danh, những đặc sản, những chuyện truyền kỳ của dân gian vào nhạc, như là một cách quảng bá hình ảnh miền quê xứ đó:
Quýt Cái Bè nổi tiếng ngọt ngây
Ai ăn rồi nhớ mãi miền Tây (Hành trình trên đất phù sa)
Nghe tiếng đờn ai đưa sáu câu
Như sống lại hồn Cao Văn Lầu
Về Bạc Liêu danh tiếng ôn lại giấc ngủ vàng son
Một thời để nhớ ngày đó xa rồi (Bạc Liêu hoài cổ)
Nghe danh Công tử Bạc Liêu đốt tiền nấu trứng, tỏ ra mình giàu (Bạc Liêu hoài cổ)
Ông đã viết nhạc cho hầu khắp các địa danh ở miền Nam, chỉ trừ Tiền Giang, theo ông: “chưa viết được vì hai chữ Tiền Giang đưa vào nhạc khó quá. Tôi sẽ cố gắng tìm cho ra cái tứ để ca ngợi mảnh đất Tiền Giang trong thời gian tới”.
Ngoài nhạc về miền Nam, ông còn viết một số bài ca ngợi các miền khác, như bài “Non nước hữu tình” (miền Bắc), “Trở lại thành phố sương mù”, “Thương về cố đô”, “Đôi lời gửi Huế” (miền Trung), “Quê hương 3 miền” (cả 3 miền). Trong đó có bài rất nổi tiếng, như “Thương về cố đô”:
Người đi chốn xa thương về Cố Đô
Thương tà áo trắng thương mấy câu hò
Và giọng cười, vành nón Kim Luông
Ôi nắng chiều Vỹ Dạ thoáng buồn
Ngự Bình chơ vơ nhìn sông Hương
Trong suốt thời gian từ thập niên 1970 tới thập niên 1990, Thanh Sơn là một trong những nhạc sĩ năng nổ nhất của miền Nam với những bài nhạc ca ngợi quê hương. Trong một bài phỏng vấn năm 2006, ông cho biết, dòng nhạc quê hương vẫn đang được ông phát triển.
Bài hát thất lạc
Nhiều ca khúc của nhạc sĩ Thanh Sơn viết trước 1975 bị thất lạc bản gốc:
Anh đường anh em đường em (Thanh Sơn – Thu Khanh)
Chuyến đò xưa
Chỉ một đêm thôi
Dư âm ngày cũ (Thanh Sơn – Sơn Tuyền)
Đã muộn rồi
Đêm hẹn hò (Thanh Sơn – Lưu Hồng)
Đoản ca cho mình
Giã từ bạn thân
Giòng suối xanh
Hành trình trên quê hương
Hát mừng xuân
Em đã lỡ làng rồi
Em 16
Em về cây lúa trổ bông
Một mối sầu
Ngày tôi về thăm Huế
Ngày tựu trường
Những ngày trên Đà Lạt
Nửa chừng xuân
Số phận bẽ bàng
Thưở còn đi học
Thưở vào đời
Tình đêm phố cũ
Tình đêm xứ lạnh
Trái sầu (Thanh Sơn – Đắc Trung)
Tuổi nhớ (Thanh Sơn – Đắc Trung)
[sửa]Danh mục nhạc phẩm
Bảng sau đây liệt kê một phần trong số những sáng tác của Thanh Sơn:
Áo mới Cà Mau
Áo trắng Gò Công
Ai khổ vì ai
Ba tháng tạ từ
Bạc Liêu hoài cổ
Bài ca xuân
Bài ngợi ca quê hương
Bên bờ suối vắng (Thanh Sơn, Ngọc Trung)
Bội bạc
Buồn như phượng
Buồn vào đêm (Thanh Sơn, Hoài Linh)
Cần Thơ
Cây vông đồng
Chạnh lòng
Chiều mưa Kiên Giang
Chiều mưa xứ dừa
Chiều qua phố cũ
Chuyện tình hoa bướm
Chuyện tình nàng Châu Long
Chuyện tình quán bên hồ
Cô giáo mới
Đoản xuân ca
Đọc tin trên báo
Đời hợp tan
Đôi lời với Huế
Dối lòng
Em bỏ dòng sông
Em vẫn nhớ trường xưa
Em về qua bến Bắc
Giọt mưa gọi buồn
Gót phiêu du
Gởi cố nhân đôi lời
Gợi nhớ quê hương
Hạ buồn
Hai cánh phượng buồn (Thanh Sơn, Tạ Vũ Thy)
Hành trình trên đất phù sa
Hận tha la
Hát nữa đi em
Hát ru tình đời
Hãy đến với tôi
Hình bóng quê nhà
Hoa tím người xưa
Hồn quê
Huế và nỗi nhớ
Hương tình cũ
Hương lúa Hậu Giang
Hương tóc mạ non
Lối cũ em về
Lưu bút ngày xanh
Màu áo hoa phượng
Màu tím thủy chung
Một thuở đam mê
Mùa hoa anh đào
Mùa xuân bên nhau
Mùa xuân hoa đào
Mười năm tái ngộ
Ngày xuân tái ngộ
Nghe thầy thuyết kinh (Thanh Sơn, Thích Trí Giải)
Nhật ký đời tôi
Nhớ cố hương
Như lục bình trôi
Những ngày dấu yêu
Những tâm hồn hoang lạnh (Thanh Sơn, Y Vũ)
Những vùng đất mang tên anh
Nỗi buồn biệt ly
Nỗi buồn hoa phượng
Non nước hữu tình
Pháo hồng ngày cưới
Phượng buồn (Thanh Sơn, Phương Vũ)
Quê hương ba miền
Rồi em cũng về
Sóc sờ bai Sóc Trăng
Sớm nhớ chiều thương
Thăm những vùng địa sử
Thầm lặng
Thị trấn mù sương
Thương ca mùa hạ (Thanh Sơn, Bảo Thu)
Thương về cố đô
Tìm hoa bốn mùa
Tình em Tháp Mười
Tình học sinh
Tình hững hờ
Tình trăng lúa
Trả lại thời gian
Trở lại thành phố sương mù
Từ khi vắng anh (Thanh Sơn, Dạ Cầm)
Tưởng như Huế trong lòng (Thanh Sơn, Dzoãn Bình)
Vầng trán suy tư
Xuân đẹp làm sao
Yêu cô gái Bạc Liêu
Yêu dấu Hà Tiên
Yêu tiếng hát ngày xưa