Chúng ta có ba nhà soạn nhạc gốc miền Nam mà nghe nhạc chúng ta có thể nhận ra điều ấy đó là: Nguyễn Mỹ Ca, Lam Phương và Trúc Phương. Nhạc của Nguyễn Mỹ Ca có vẻ như xuất phát từ một cây dương cầm, nhạc của Lam Phương có nguồn gốc từ chiếc ghi-ta phím lõm, còn nhạc của Trúc Phương là sản phẩm của một cây ghi-ta thùng.
Trong sinh hoạt âm nhạc của chúng ta nói chung, còn có một hiện tượng đáng ghi nhận khác nữa: có những bài hát gắn liền với tiếng hát và cả dáng dấp một ca sĩ, đồng thời nhắc nhở tới một quãng đời, một nơi chốn nào đó, người ta đã trải qua. Vâng, ai từng sống ở Sài Gòn cuối thập niên 50, đã nghe nhạc Trúc Phương, hẳn không thể quên Nửa Đêm Ngoài Phố cùng tiếng hát và dáng dấp một thời gian ta gọi là liêu trai của Thanh Thúy.
Buồn vào hồn không tên,
Thức giấc nửa đêm nhớ chuyện xưa vào đời
Đường phố vắng đêm nao quen một người
Mà yêu thương trót trao nhau trọn lời..
…
Nửa đêm lạnh qua tim
Giữa đường phố hoa đèn
Có người mãi đi tìm,
Một người không hẹn đến
Mà tiếng bước buồn thêm…
Tiếc thay hoài công thôi
Phố đã vắng thưa rồi
Biết rằng chẳng duyên thừa
Để người không gặp nữa
Về nối giấc mơ xưa…
Nếu âm hưởng của những câu vọng cổ vốn là cái duyên thầm trong nhạc Lam Phương thì chính lời ca của Trúc Phương làm nên cái quyến rũ trong nhạc của ông. Riêng phần nhạc, phải nói cả Lam Phương lẫn Trúc Phương đều có cá tính mạnh mẽ. Người ta có thể nghe và nhận ra nhạc của họ một cách dễ dàng. Dù cả hai đều chịu nhiều ảnh hưởng cổ nhạc Nam phần. Ảnh hưởng ấy trong nhạc Lam Phương hình như được chiếu sáng bằng ánh điện, ánh đèn sâu khấu. Còn trong nhạc Trúc Phương nó lại chỉ được soi rọi bằng ánh đèn dầu hay ánh trăng thôi, nên tự nó toát ra vẻ u uẩn.
Trúc Phương viết lời ca sắc xảo. Cứ đọc lại, nghe lại vài câu trong các đoạn được trích dẫn trên đủ rõ. “Buồn vào hồn không tên” có nghĩa là sao? Nỗi buồn không tên hay hồn không tên? Thức giấc nửa đêm là một câu bình thường. Nhưng “nhớ chuyện xưa vào đời” là một lối nói riêng của Trúc Phương. Về phương diện văn phạm hay cấu trúc câu có thể có vấn đề (có problem như lối nói thời thượng ở Mỹ hiện tại), song dường như người ta có thể cảm nhận được ý nghĩa của câu nói trước khi tìm cách hiểu được câu nói. Cùng lối viết lời ca ấy, Trúc Phương đã tạo nên cái thế giới tình ca riêng của mình:
Đường vào tình yêu có trăm lần vui
Có vạn lần buồn
Đôi khi nhầm lỡ
đánh mất ân tình cũ
Bao năm qua rồi còn nối tiếc
Nghe lòng đầy giá buốt
Thương nhau rồi
Xa nhau rồi
Một lần dang dở ấy
Đêm lạnh vui với ai?
Mình vào đời nhau lúc môi còn non
Tuổi mộng vừa tròn
Hương thơm làn tóc
Nước mắt chưa lần khóc
Có đau chỉ thế
Nếu thương chỉ thế
Xin mang theo tiếng yêu
khi gọi anh với em!
Thập niên 70, chúng ta có nhiều những ca khúc viết cho lính rất hay của Phạm Duy, Phạm Đình Chương, Lam Phương, Trần Thiện Thanh, Anh Việt Thu… Những bài hát vinh danh sự hy sinh cao cả và anh hùng của các chiến sĩ miền Nam. Trúc Phương cũng có một bài viết về đời lính. Bản thân ông cũng là một người lính. Bài hát của ông gây xúc động mạnh trong lòng nhiều người nghe, chứ không riêng gì những người lính. Đó là bài “Kẻ ở Miền Xa“. Trong bài hát này Trúc Phương đề câ tới một điều, một sự thật, một khía cạnh buồn của đời lính (hình như) người ta muốn dấu đi, hay ít nhất, không muốn nói ra:
Tôi ở miền xa,
Trời quen đất lạ
Nhiều đông lắm hạ,
Nối tiếp đi qua
Thiếu bóng đàn bà,
Người không dám tới
Bèn viết cho tôi,
nhạc tình sao lắm lời
…
Xin xích lại một lần bên tôi
Cho tôi yêu bằng hình hài đó không thôi
Đến với tôi, hãy đến với tôi
Đừng yêu lính bằng lời
Như thế gọi là nhạc hiện thực được chưa? Trúc Phương, Y Vân, Lâm Tuyền… đều đã mất ở Việt Nam. Đã có một thời, sống ở trong nước, người ta sợ cả gặp nhau, vì không muốn nghìn thấy nhau trong cảnh quá đỗi tang thương. Đôi khi nhge tin ai đó chết, người ta có thể chảy nước mắt khóc nhưng cũng có phần mừng cho người ấy không phải sống nữa. Trúc Phương, Lâm Tuyền sống ra sao những ngày cuối đời? Chúng ta không biết. Nhưng giả thử biết thì chúng ta có thể làm gì cho họ? Và giờ phút này đây, muốn gửi một đóa hoa tạ ơn chúng ta sẽ gửi về đâu?
Đến nay thì đã
Đắng cay nhiều quá
Thơ ngây đi mất trong bước buồn
Giờ mới hay
Nguyễn Đình Toàn
