Ngày xưa, có thể nói mo cau đối với trẻ con là cả một ‘gia tài’. Giờ đây, không mấy ai còn nhớ đến vật phẩm quen thuộc từ cây cau đã gắn bó một cách sâu sắc với người lao động, nhất là trẻ con đó nữa.
Bài hát Xe Mo Ngày Cũ của ca sĩ Giao Linh hát trước năm 1975
- Xe Mo Ngày Cũ là tên ca khúc nhạc vàng của nhạc sĩ Trường Giang Thủy, sau này bị 1 nhạc sĩ nhận vơ và đổi tên thành Người Phu Kéo Mo Cau.
Nhắc đến cây cau người ta thường nghĩ ngay đến những thứ quen thuộc xung quanh nó như trái, hoa… Những thứ đã đi vào thơ ca một cách bình dị và sâu lắng: “Quả cau nho nhỏ cái vỏ vân vân” (ca dao) hay “Hoa cau rụng trắng sân nhà” (Đỗ Trung Quân). Không mấy ai còn nhớ đến một vật phẩm quen thuộc từ cây cau đã gắn bó một cách sâu sắc với người lao động, nhất là trẻ con, đó là chiếc mo cau, còn gọi là cái tàu mo.
Hình ảnh chiếc mo cau rất thân thuộc ở các miền quê
Một cái tàu mo thì có hai phần: phần mo cau và tàu cau. Mẹ tôi bảo mo cau làm được nhiều thứ lắm: mo cau làm quạt (chẳng phải vì thế mà có cái quạt mo của thằng Bờm đó sao), mo cau gói cơm nắm, để gói cơm nắm mo cau phải ngâm nước một đêm cho mềm ra rồi để cho ráo nước. Cơm phải nấu hơi nhão rồi dùng mo cau gói lại nén cho thật chặt, đến khi ăn thì giở ra và xắt thành từng khoanh ăn kèm với thức ăn khô mang theo.
Thích nhất là mo cau dùng như một cái máng xối để hứng nước mưa từ cây cau. Nhà nào có trồng cau trước sân thì luôn có một cái khạp nhỏ để cạnh đó, hễ trời mưa thì canh mà hứng nước. Nước mưa hứng từ cây cau luôn trong và ngọt nhất. Ai đi đâu về uống một ngụm nước mưa là nghe mát cả lòng. Nhưng sáng tạo nhất có lẽ là dùng mo cau để làm dép. Đối với nhà nghèo mỗi người chỉ có một đôi dép để mang khi ra ngoài, còn ở nhà chỉ có dép mo cau.
Nếu mo cau thường dùng để làm các vật dụng trong nhà thì phần tàu cau quý hơn vì có thể bán lấy tiền. Tàu cau có hình lông chim giống như tàu dừa, tước hết phần lá mểm ra còn lại phần cọng cứng người ta dùng để bó chổi quét nhà.
Có thể nói tàu mo đối với trẻ con là cả một gia tài. Hồi ấy đi học chỉ có một buổi, còn một buổi hai chị em tôi lê la chơi từ đầu làng tới cuối xóm. Nhưng chơi gì thì chơi cũng để ý lắm, đi ngang vườn nhà ai mà có mo cau rụng là vác ngay về hoặc đang ngồi trong nhà mà nghe ngoài hè có tiếng “bộp” là biết có mo cau rụng hai chị em liền chạy ra tranh lấy. Bà cố tôi thấy mo cau thì mừng lắm, bà sẽ hào phóng cho chị em tôi ít tiền lẻ rồi đem cất mo cau đi ngay. Để rồi vào những ngày nắng tốt và không bị cái bệnh hen suyễn hành hạ bà sẽ bày ra trước hiên nhà ngồi tước tàu cau để bó chổi. Nếu có cái tàu cau nào hơi xấu xấu bà sẽ cho hai chị em tôi làm xe kéo. Một đứa ngồi lên mo cau một đứa kéo chạy vòng vòng vòng quanh sân. Lắm lúc cả hai đứa đều té nhào bầm chân, rách quần mà vẫn không sợ.
Trò chơi thuở bé, anh ưa kéo xe mo
Chở em trên ngõ chiều
Bây giờ người ta vẫn trồng cau nhưng không ai còn quý mo cau nữa. Mẹ tôi có một người bạn chuyên bó chổi tàu cau nhưng bây giờ phải bỏ nghề vì không ai thèm nhặt mo cau để bán cho bà bó chổi. Có những hôm tôi chợt vô tình thấy trước sân nhà ai đó có mo cau rụng (cũng may mà tôi không vào nhặt lấy như một thói quen của một thời con trẻ), cái mo cau vẫn nằm đấy, im lìm trên nền đất như một dấu lặng buồn nghiệt ngã của thời gian. Mo cau đã là thứ xa lạ với tuổi thơ hôm nay.
– – –
Xe mo ngày cũ và smartphone ngày nay
Ngay giữa xóm có một cây dừa mà mỗi khi hái trái, người lớn vẫn vứt bỏ đôi tàu lá và bọn hắn dùng để kéo nhau khắp xóm trong tiếng cười vang của những đứa được kéo.
Chiều muộn, hắn đứng nhìn đám trẻ con đang nô đùa trong con ngõ nhỏ. Hai đứa bé, khoảng tám tuổi, một trai một gái đang chơi trò “kéo mo cau”. Bé trai túm một đầu chiếc bao, vốn dùng để đựng xi măng, kéo đi. Đầu kia trải rộng, cô bé ngồi trên đó. Hình ảnh nhắc nhớ hắn về một thời thơ dại ở Sài Gòn – cái thời đã mãi mãi nằm lại trong ký ức.
Ngày bé, hắn cũng sống trong một khu lao động như bây giờ. Xóm nhỏ, đường đất, ở Phú Nhuận. Ngay giữa xóm có một cây dừa mà mỗi khi hái trái, người lớn vẫn vứt bỏ đôi tàu lá và bọn hắn dùng để kéo nhau khắp xóm trong tiếng cười vang của những đứa được kéo.
Trò chơi đơn giản đã dạy cho bọn hắn về sự công bằng. Nếu một đứa đã kéo đứa kia từ đầu đến cuối xóm thì ở chiều ngược lại phải đổi người kéo. Cũng trong trò chơi nhỏ ấy, sự tôn trọng, ưu ái dành cho phụ nữ đã hình thành khi các cô gái không phải kéo ai – luôn là “công chúa” được chở đi chơi.
Cũng ở đấy, bọn nhóc vẫn thường được người lớn cho ăn mận mỗi khi cây mận trắng cuối xóm trái chín trĩu cành. Chỉ vài trái mận thôi, nhưng nếu chia không đều sẽ sinh cãi vã, thậm chí đánh nhau, và người lớn sẽ lại phải phân xử, để dạy cho đám nhóc tính cách sẻ chia, nhường nhịn.
Sài Gòn hôm nay vẫn còn những khu phố lao động với lớp lớp người bình dân, nhưng nền tảng xây dựng tính cách, văn hóa đô thị đang dần mất đi. Trẻ em hôm nay không còn nơi vui chơi và cũng không còn nhiều cơ hội để rèn luyện và định hình nhân cách.
Những gia đình có điều kiện cho con em đi học đàn, học múa, vẽ và nhiều môn năng khiếu khác. Tốt thôi! Song ở những lớp học ấy, bọn trẻ rèn luyện năng khiếu cho bản thân nhiều hơn là cách sống cùng người khác – điều quan trọng không kém việc phát triển năng lực bản thân.
Hắn nhớ lại hình ảnh ở một quán ăn. Nhóm phụ huynh vừa nhậu vừa trò chuyện. Hai đứa trẻ chúi mũi vào màn hình điện thoại di động xem clip trên YouTube. Có vẻ như đứa nhỏ không thích clip đang xem nên giật lấy điện thoại và tự mình bấm chọn clip. Đứa lớn giật lại, tiện tay đánh đứa nhỏ.
Tất nhiên, đứa nhỏ khóc thét và một người lớn quay lại, quát: “Đưa điện thoại cho em”. Hắn tự hỏi liệu hai đứa trẻ kia có hình thành trong đầu ý nghĩ rằng bạo lực và uy quyền sẽ giải quyết được tất cả mà kẻ yếu thế hơn sẽ buộc phải chấp nhận?
Hắn vẫn nghe rằng tính cách người Sài Gòn là hào sảng, nghĩa hiệp, rằng người Việt luôn sống tình nghĩa, bao dung. Nhưng tất cả những nét văn hóa, tính cách đó đâu tự nhiên mà có. Chúng phải được trao truyền, nuôi dưỡng qua thời gian, qua từng thế hệ.
Chiếc xe mo ngày cũ cũng như những trò chơi mạo hiểm tuổi thơ dạy hắn rằng nếu chẳng may có tai nạn thì bạn bè phải giúp nhau, và nếu tai nạn do mình thì phải “có sức chơi có sức chịu”.
Điện thoại, máy tính bảng có phải là thứ khiến trẻ em ngày càng xa lạ với nhau, hay chỉ đơn giản là do người lớn chúng ta cũng không còn nhớ những bài học cũ?
Nguồn:
Châu Trường Thanh (Báo Dân Sinh)
Hoàng Hưng (Phunuonline)
