Nhạc sĩ Hoàng Nguyên thuộc thế hệ nhạc sĩ đầu tiên có mặt ở miền Nam từ năm 1954 sau hiệp định Geneve. Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, ông để lại rất nhiều tác phẩm, trong đó được nhắc đến nhiều nhất là Ai Lên Xứ Hoa Đào, Bài Thơ Hoa Đào, Cho Người Tình Lỡ, Tiếng Hai Đêm…
Nhạc sĩ Hoàng Nguyên tên thật là Cao Cự Phúc, sinh ngày 3 tháng 1 năm 1930 tại Diễn Bình – Diễn Châu – Nghệ An. Sau này vào Quảng Trị đi học, ông phải khai lại ngày tháng năm sinh khác và đổi nơi sinh thành Quảng Trị, vì vậy trong tất cả các bài tiếu sử Hoàng Nguyên từ đó về sau, người ta ghi quê quán của ông là Quảng Trị.
Thuở nhỏ, nhạc sĩ Hoàng Nguyên học trường huyện (nay là Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn ở Diễn Châu) và mê nhạc họa từ nhỏ. Lúc ấy Nghệ An thuộc Khu Bốn, vì vậy ông từng được học nhạc của nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương, vừa từ Huế trở ra để tham gia Việt Minh ở Khu Bốn dưới quyền tư lệnh là tướng Nguyễn Sơn.
Năm 1948, Hoàng Nguyên gia nhập Việt Minh trong đoàn Văn Công quân đội ở Khu Bốn. Năm 1950 ông theo cha về Quảng Trị. Các tài liệu gần đây cho biết dù rời chiēn khu, ông vẫn làm việc bí mật cho Việt Minh, nhận những nhiệm vụ đặc biệt.
Từ Quảng Trị, Hoàng Nguyên vào học tại Trường Quốc học Huế. Tuy nhiên vì đã quá tuổi nên ông làm lại lý lịch, ngày tháng năm sinh trở thành 3-1-1932 và nơi sinh là Quảng Trị. Sau khi đậu tú tài, ông vào Đại học Huế.
Thời gian này, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã viết ca khúc Anh Đi Mai Về với một tâm thế của người từng đi kháng chiēn, và bản Đàn Ơi Xa Rồi đã được nhà xuất bản Tinh Hoa Huế ấn hành, nổi tiếng khắp cả nước qua giọng hát Ngọc Cẩm – Nguyễn Hữu Thiết. Cũng trong thời gian ở Huế, ông sáng tác ca khúc Tà Áo Tím, trong đó thấp thoáng bóng hình của người yêu là một nữ sinh Huế.
Sau khi học xong, nhạc sĩ Hoàng Nguyên dạy môn văn ở trường Nguyễn Tri Phương (trước đó tên là trường Việt Anh), một học trò của thầy Cao Cự Phúc đã mô tả về thầy của mình là trắng trẻo thư sinh, kính cận, tóc đen chải lán. Dạy học được không bao lâu, nhạc sĩ Hoàng Nguyên bị chính quyền Quốc Gia Việt Nam giam lỏng vì có liên hệ tới một phong trào chống chính quyền. Trước khi hiệp định Geneve được ký kết không bao lâu, ông được trả tự, sau đó từ Huế lên thẳng Đà Lạt thuê nhà ở và tiếp tục dạy học. Tại xứ sương mù, ông dạy môn nhạc và Việt văn tại Trường Tư thục Tuệ Quang thuộc chùa Linh Quang. Thượng tọa Thích Thiện Tấn (anh ruột thầy Thích Nhất Hạnh) làm Hiệu trưởng trường này. Nhà giáo Cao Cự Phúc (Hoàng Nguyên) dạy Việt văn lớp đệ lục, thầy Nhất Hạnh dạy Việt văn lớp đệ thất. Tên tuổi hai nhà giáo lôi cuốn được đông đảo học sinh đến trường Tuệ Quang. Nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 cũng là một trong những học trò của Hoàng Nguyên thời đó.
Những năm sinh sống tại đây, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã ca ngợi cái đẹp thơ mộng lãng mạn của Đà Lạt bằng các ca khúc nổi tiếng Đà Lạt Mưa Bay, Ai Lên Xứ Hoa Đào và Bài Thơ Hoa Đào. Có người nói rằng với những ca khúc này, Hoàng Nguyên đã “đội vương miện” cho Đà Lạt, và cho đến nay giai điệu bài hát Ai Lên Xứ Hoa Đào vẫn còn vang mãi trong lòng người yêu nhạc vàng, yêu xứ sở sương mù…
Click để nghe Lệ Thu hát Ai Lên Xứ Hoa Đào
Năm 1957, chính quyền Đà Lạt có cuộc thanh lọc công chức, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã có giai đoạn tham gia kháng chiến ở Khu Bốn nên nằm trong diện bị điều tra. Cảnh sát khám xét bất ngờ và phát hiện tại nhà của Hoàng Nguyên có bản nhạc Tiến Quân Ca của nhạc sĩ Văn Cao nên ông bị bắt. Khi đó hầu hết các tù nhân chính trị đều bị đày ra Côn Đảo thuộc tỉnh Côn Sơn. Một lần nữa, người nhạc sĩ bị vướng vào lao lý.
Tại Côn Đảo, sự tài hoa của nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã được chỉ huy trại tù mến mộ và đưa về tư gia để dạy nhạc và Việt văn cho con gái 19 tuổi. Những tháng ngày gần gũi nhau đã làm bùng phát cuộc mối tình mãnh liệt, không lâu sau đó thì cô gái mang thai.
Việc “ăn cơm trước kẻng” với một phạm nhân của vị tiểu thư này, nếu để người ngoài biết được thì sẽ trở thành tai tiếng lớn cho gia đình, nên cha cô gái phải đứng ra giải quyết hậu quả. Đầu tiên ông vận động để Hoàng Nguyên được thả về Sài Gòn, sau đó đưa con gái về lại quê ở Huế để “lánh nạn”, chờ ngày sinh con xong để sắp xếp một cuộc hôn nhân. Tuy nhiên sau đó, có thể vì vẫn còn hoài nghi về thân phận “cộng sản” của nhạc sĩ Hoàng Nguyên, phần thì không chấp nhận cuộc tình thầy trò vượt quá giới hạn, nên cha của cô gái đã sắp xếp một cuộc hôn nhân khác cho con mình.
Nhạc sĩ Hoàng Nguyên biết tin cô gái lấy chồng, thân phận bẽ bàng, ông viết khúc Cho Người Tình Lỡ để tưởng niệm một mối tình thâm.
Click để nghe Dạ Hương hát Cho Người Tình Lỡ
Tại Sài Gòn, Hoàng Nguyên vừa sáng tác vừa dạy học ở trường tư thục Quốc Anh. Năm 1961, ông theo học tại Đại học Sư Phạm Sài Gòn, ban Anh văn. Trong thời gian này Hoàng Nguyên có quen biết và nhận được sự bảo bọc của ông Phạm Ngọc Thìn, thị trưởng thành phố Phan Thiết, có tư thất ở Sài Gòn. Vợ của ông Phạm Ngọc Thìn là nữ diễn viên Huỳnh Khanh, mến mộ tài năng của Hoàng Nguyên qua những bài hát nổi tiếng, đã nhận ông làm em nuôi. Hoàng Nguyên dạy kèm cho Ngọc Thuận, con gái ông bà Phạm Ngọc Thìn đang học ở Sài Gòn. Lại thêm một lần nữa thầy trò yêu nhau, rồi Hoàng Nguyên trở thành con rể ông bà Phạm Ngọc Thìn.
Năm 1965, Hoàng Nguyên bị động viên vào Khóa 19 Trường Bộ Binh Thủ Đức. Ra trường được thuyên chuyển về Cục Quân Cụ, làm ở ban tài chánh, dưới quyền của Đại tá nhạc sĩ Anh Việt – Trần Văn Trọng. Ban nhạc Hương Thời Gian của Anh Việt giao cho Hoàng Nguyên làm trưởng ban, phần kỹ thuật và hòa âm do Nguyễn Hậu (em ruột của Nguyễn Hiền) đảm nhận. Hương Thời Gian xuất hiện trên Đài phát thanh và Đài truyền hình đã thu hút khá đông thính giả mộ điệu.
Đầu thập niên 1970, nhạc sĩ Hoàng Nguyên và vợ con sống ở cư xá Chu Mạnh Trinh, nơi tập trung của nhiều gia đình nghệ sĩ, trong đó có nhạc sĩ Phạm Duy.
Một phần công việc của ông ở ban tài chánh, cục Quân Cụ. đó là hàng tháng cùng nhân viên mang tiền mặt đi phát lương cho các nhân viên trực thuộc Cục Quân Cụ ở làm việc ở Vũng Tàu. Một định mệnh xảy ra với người nhạc sĩ tài hoa, trong một chuyến đi phát lương bằng xe Jeep đi Vũng Tàu năm 1973, ông đã qua đời tại dốc 47 Vũng Tàu vì tai nạn xe hơi.
Tang lễ được cử hành tại tư gia ở cư xá Chu Mạnh Trinh. Ngày hạ huyệt, trước rất đông người đưa tiễn, tiếng kèn saxo hòa với lời hát chan đầy nước mắt:
Thế là hết, nước trôi qua cầu
Đã chìm sâu những thánh ngày đắm mê… (ca khúc Cho Người Tình Lỡ)
Tất cả mọi người có mặt đều khóc để đưa tiễn một người nhạc sĩ tài hoa.
Bài: Đông Kha (biên soạn)
Bản quyền bài viết của nhacxua.vn