Có lẽ những ai yêu nhạc vàng đều ít nhiều biết đến nhóm sáng tác Lê Minh Bằng gồm bộ 3 nhạc sĩ nổi tiếng Lê Dinh – Minh Kỳ – Anh Bằng, với rất nhiều ca khúc nhạc vàng quen thuộc được những nhạc sĩ này cùng hợp soạn:
Đêm Nguyện Cầu, Những Đêm Chờ Sáng, Truyện Tình Lan Và Điệp, Hai Mùa Mưa, Trả Lại, Viết Từ KBC, Linh Hồn Tượng Đá, Cho Người Tình Nhỏ, Chỉ Hai Đứa Mình Thôi Nhé, Đà Lạt Hoàng Hôn, Thương Về Miền Đất Lạnh, Giấc Ngủ Cô Đơn, Nếu Ai Có Hỏi, Nếu Anh Đừng Hẹn, Nếu Hai Đứa Mình, Chuyện Một Đêm, Mưa Trên Phố Huế, Người Em Vỹ Dạ, Sài Gòn Thứ Bảy, Tình Đời, Hồi Tưởng, Một Chuyến Xe Hoa, Thiệp Hồng Báo Tin, Nó, Ly Cà Phê Cuối Cùng, Cô Hàng Xóm, Biển Dâu, Tuyết Lạnh…
Và hàng trăm bài hát khác không thể kể hết.
Bài viết này xin kể sơ lược về lịch sử hình thành nhóm Lê Minh Bằng kèm một số thông tin thú vị mà có thể là không nhiều người biết.
Sự hình thành của nhóm Lê Minh Bằng
Theo nhạc sĩ Lê Dinh, thì ông chính là người đầu tiên có ý tưởng kết hợp 3 nhạc sĩ để thành nhóm Lê Minh Bằng.
Ông đã quen biết với nhạc sĩ Minh Kỳ trước, lúc đó rất nổi tiếng với bài Xuân Đã Về, nên sau đó 2 người đã cùng nhau sáng tác những ca khúc nhạc xuân là Hạnh Phúc Đầu Xuân, Cánh Thiệp Đầu Xuân, Mùa Xuân Gửi Em, Gác Nhỏ Đêm Xuân… cùng những bài nhạc vàng đã trở thành bất tử là Tiếng Hát Mường Luông, Đường Chiều Sơn Cước, Đường Về Khuya…
Lúc đó nhạc sĩ Lê Dinh làm việc trong đài phát thanh và thời gian sau đó đã được gặp nhạc sĩ Anh Bằng trong 1 lần nhạc sĩ này tới đưa nhạc nhờ lăng xê, từ đó 2 người quen nhau. Lê Dinh và Anh Bằng cùng nhau sáng tác Đôi Bóng, Bóng Đêm, Giấc Ngủ Cô Đơn, Nếu Ai Có Hỏi, Giấc Ngủ Cô Đơn, Chỉ Hai Đứa Mình Thôi Nhé, Nếu Hai Đứa Mình…
Khoảng giữa thập niên 1960, ba nhạc sĩ Lê Dinh, Minh Kỳ và Anh Bằng có ý tưởng cùng nhau lập một nhóm 3 người sáng tác chung. Nhạc sĩ Lê Dinh kể lại:
“Khi quen với anh Minh Kỳ và anh Anh Bằng, mỗi người trong chúng tôi cũng đã có một số tác phẩm riêng rẻ của mình rồi. Nhưng tôi nghĩ, cứ mãi viết chung 2 người – giữa tôi với anh Minh Kỳ hay giữa tôi với anh Anh Bằng – thì không có lợi, không hay hơn, không mạnh hơn là cả ba người cùng hợp tác với nhau mà sáng tác, lấy tên chung là Lê Minh Bằng.
Nhưng có một điểm ít người biết là, ngoài biệt danh Lê Minh Bằng – mà sáng tác đầu tiên là bài Đêm Nguyện Cầu (1966) – chúng tôi còn có rất nhiều biệt danh khác như Mạc Phong Linh, Mai Thiết Lĩnh, Mai Bích Dung, Dạ Cầm, Trúc Ly, Dạ Ly Vũ, Vũ Chương, Tôn Nữ Thụy Khương, Phương Trà, Giang Minh Sơn, Nhật Nguyệt Hồ,…”
Click để nghe Thanh Vũ hát Đêm Nguyện Cầu trước 1975
Có một chi tiết mà nhiều người nhầm lẫn, thậm chí là cả nhạc sĩ Lê Dinh, khi nói rằng sáng tác đầu tiên của nhóm là ca khúc Đêm Nguyện Cầu năm 1966. Nói đúng hơn, đó chỉ là ca khúc đầu tiên được ký tên là Lê Minh Bằng. Còn trước đó, khoảng năm 1964-1965, cả 3 nhạc sĩ đã thử nghiệm sáng tác cùng nhau, và 1 trong những ca khúc đầu tiên chính là Chuyện Tình Lan Và Điệp 1 (tên chính xác là Truyện Tình Lan Và Điệp – ca khúc 1) – Bài hát có doanh số bán nhạc tờ được hàng triệu bản, một kỷ lục vào thời đó. Chính nhờ “Lan Điệp” mà nhóm Lê Minh Bằng có thành công bước đầu để cùng nhau hợp tác rất ăn ý suốt 10 năm sau đó trước khi tan rã năm 1975.
Bài Truyện Tình Lan Và Điệp được ký tên sáng tác là Mạc Phong Linh – Mai Thiết Lĩnh – một cái tên rất lạ, được nhạc sĩ Lê Dinh giải thích là một phần muốn gây sự chú ý đến công chúng, một phần là vì cả 3 không tự tin về sự thành công của một ca khúc “ăn theo” tuồng cải lương rất nổi tiếng thời ấy, nên không muốn lấy bút danh chính vì lỡ có ca khúc bị thất bại thì không bị ảnh hưởng đến danh tiếng nhiều năm của các nhạc sĩ.
Trái ngược với sự lo sợ đó, Truyện Tình Lan Và Điệp có được thành công chưa từng có, làm tiền đề để họ cùng sáng tác thêm Lan Và Điệp 2,3 – cũng đều rất ăn khách.
Huyền thoại Lan Và Điệp
Trong vài chục sáng tác nổi tiếng của nhóm Lê Minh Bằng, bộ 3 ca khúc Truyện Tình Lan Và Điệp vẫn là ăn khách và bán chạy nhất. Bài hát này được Nhật Trường và Hoàng Oanh thu thanh lần đầu trong dĩa nhựa và liên tục được phát trên đài phát thanh những năm giữa thập niên 1960. Khán giả yêu cầu phát thanh “Truyện Tình Lan và Điệp” hàng ngày, hàng tuần, liên tiếp trong nhiều tháng trời, tầng suất phát gấp chục lần các bài hát khác.
Click để nghe Truyện Tình Lan Và Điệp (Nhật Trường – Hoàng Oanh)
Các bản nhạc tờ của bài hát được in ra không đủ bán. Nhà in Tương Lai ở đường Trần Hưng Đạo có bao nhiêu máy in cũng được sử dụng để in “Truyện Tình Lan và Điệp 1″ (Sau đó là Lan và Điệp 2,3) ròng rã suốt ngày đêm, nhạc sĩ Lê Dinh phải xuống nhà in ngủ lại để giám sát việc in ấn, đề phòng nhà in cho in nhiều hơn số lượng đặt hàng để tuồn bán lậu. Tổng cộng là gần 4 triệu rưỡi bản nhạc (của 3 ca khúc) được in ra trong vòng hai năm. Mỗi bản nhạc được bán ra 5 đồng thì tổng thu về được gần 15 triệu đồng, sau khi đã trừ chi phí.
Nhạc sĩ Lê Dinh kể lại:
“Chúng tôi không bao giờ có thể ngờ được những bài như “Truyện Tình Lan và Điệp”, “Cô Hàng Xóm” và nhiều bài khác – cũng thuộc loại bài có lời ca hợp với đa số người bình dân – lại được phần đông mến chuộng. Bằng cớ là mỗi lần xuất bản đến 10.000 bài, chỉ trong vòng một tuần lễ là hết sạch. Các đại lý yêu cầu tái bản tới tấp, chúng tôi phải có mặt suốt đêm trong nhà in Tương Lai, đường Trần Hưng Đạo, để lo in cho kịp. Có nhiều bài có mức phát hành lên đến cả trăm ngàn bản.
Chúng tôi đã đúc kết được điều quý giá, là muốn một bài nhạc được phổ thông và được chấp nhận thật sâu trong dân chúng, ngoài nét nhạc dễ thuộc, dễ nhớ… còn phải thật dễ thương. Nghĩa là âm điệu phải uyển chuyển, có hồn nhạc, thính giả dễ nhớ thoang thoáng âm điệu khi nghe qua lần đầu. Về phần lời ca, đừng quá giản dị (đại loại như “Ước gì mình đừng ngăn cách, nhà mình chung vách, hai đứa mình thức trắng đêm nay”), nhưng cũng đừng quá cầu kỳ, đừng bắt người ta nghe nhưng không hiểu gì hết…”
Đường lối sáng tác và những chủ đề chính trong ca khúc
Nhắc về đường lối sáng tác của nhóm Lê Minh Bằng, nhạc sĩ Lê Dinh nói thêm rằng tiêu chí là làm sao sáng tác ra loại nhạc hợp với mọi tầng lớp công chúng, từ thành thị tới thôn quê, để ai cũng có thể thưởng thức được. Như vậy, những bài hát này phải có lời ca trong sáng, giản dị, dễ nhớ và dễ thuộc lòng. Giai điệu và tiết tấu cũng nên đơn giản để dễ tập đàn, dễ tập hát (như điệu boléro, rumba slow, slow rock, boston…). Nói tóm lại là nhạc và lời phải thật dễ thương, âm điệu uyển chuyển khiến người nào nghe một lần là còn nhớ thoang thoảng trong lòng.
Đúng theo tiêu chí ấy, hàng loạt những ca khúc bình dân, phổ thông đại chúng được Lê Minh Bằng cho ra đời, góp phần lớn vào đời sống âm nhạc phong phú của người dân miền Nam lúc đó, như là Trả Lại, Cô Hàng Xóm, Tuyết Lạnh, Chuyện Tình Ngưu Lang Chức Nữ, Viết Từ KBC, Về Với Cát Bụi, Tình Đời, Kiếp Tơ Tằm, Nhật Ký Hai Đứa Mình…
Một chủ đề đặc sắc trong âm nhạc của nhóm Lê Minh Bằng nữa, đó là những ca khúc viết về các thành phố nổi tiếng, như là Huế với Mưa Trên Phố Huế, Người Em Vỹ Dạ, Đà Lạt với Thương Về Miền Đất Lạnh, Má Hồng Đà Lạt, Chuyện Tình Bên Hồ Than Thở và Đà Lạt Hoàng Hôn. Với Sài Gòn thì họ cũng sáng tác Sài Gòn Thứ Bảy rất được những người lính yêu thích.
Không chỉ sáng tác nhạc tình cảm, nhóm Lê Minh Bằng còn sáng tác kích động nhạc, tiêu biểu là Đám Cưới Nhà Binh.
Nhiệm vụ của 3 thành viên trong nhóm sáng tác Lê Minh Bằng
Có một điều mà có lẽ nhiều người sẽ thắc mắc, đó là trong một bài nhạc của nhóm Lê Minh Bằng thì ai là người viết nhạc và ai là người viết lời. Theo sự tiết lộ của thi sĩ Nguyên Sa – một người bạn rất thân với nhạc sĩ Anh Bằng – thì nhạc sĩ Anh Bằng là người sáng tác chính trong hầu hết những bài hát của nhóm Lê Minh Bằng. Ông sáng tác cả nhạc lẫn lời của các bài ca, sau đó 2 nhạc sĩ sẽ góp ý và chỉnh sửa trước khi cho phát hành bài hát.
Dĩ nhiên là cũng có những trường hợp ngoại lê, đó là với các bài hát để tên Minh Kỳ đứng kèm một bút danh khác, thì lúc đó Minh Kỳ là người sáng tác chính, cụ thể là các bài hát Đà Lạt Hoàng Hôn, Thương Về Miền Đất Lạnh (ký tên Minh Kỳ & Dạ Cầm), hoặc là Mưa Trên Phố Huế, Người Em Vỹ Dạ (ký tên Minh Kỳ – Tôn Nữ Thụy Khương),…
Sự phân chia công việc giữa 3 nhạc sĩ cũng dựa theo tính cách và công việc của 3 nhạc sĩ: Anh Bằng là người trầm lặng, ít nói, không thích xuất hiện trên sân khấu hay trước đám đông. Ông thích dành nhiều thì giờ cho việc suy tư, yên lặng sáng tác theo tâm hồn nghệ sĩ. Còn nhạc sĩ Lê Dinh làm việc ở đài phát thanh Sài Gòn, nên phụ trách việc theo dõi, liên lạc với các ban nhạc cộng tác với đài, đồng thời góp ý và giúp cho việc phát thanh, phổ biến những sáng tác mới của nhóm theo yêu cầu của khán giả khắp nơi liên lạc về đài. Riêng Minh Kỳ là Đại Úy cảnh sát nên có nhiệm vụ giao dịch với các nhà in để thúc hối họ in ra kịp thời hạn những bản nhạc cần gởi đi các đại lý, cửa hàng văn hóa phẩm để bán.
Những công việc của nhóm Lê Minh Bằng
Nhóm Lê Minh Bằng không chỉ sáng tác nhiều ca khúc nhạc vàng phù hợp với thị hiếu của công chúng, mà còn làm những công việc khác nữa, đó là:
– Mở lớp dạy nhạc có tên là “Lớp Nhạc Lê Minh Bằng” ở tại số 102/8 đường Hai Bà Trưng, Tân Định, Sài Gòn.
Lớp 3 một tuần dạy 6 buổi vào ban đêm, mỗi nhạc sĩ đứng lớp 2 buổi, thay phiên nhau giảng dạy về lý thuyết (nhạc lý, ký âm pháp) và thực hành (luyện giọng, xướng âm).
Theo các học viên lớp nhạc kể lại thì giờ lý thuyết của thầy Minh Kỳ rất nghiêm trang, kỷ luật. Học viên không được đùa giỡn với nhau mà phải chăm chú lắng nghe phần lý thuyết khô khan này. Nhưng đến giờ của thầy Anh Bằng và Lê Dinh thì lớp học rất vui, khi các thầy cầm đàn guitar đệm những bài ca cho học viên thực tập. Có khoảng chừng một trăm học viên nam nữ theo học và sau này đã có những ca sĩ nổi tiếng, đầu tiên là Giáng Thu, sau đó là Kim Loan, Mạnh Quỳnh, Hải Lý, Trang Mỹ Dung, Nhật Thiên Lan, Tài Lương, Ngọc Tuyền… Nhưng cũng có rất nhiều học viên đã bỏ cuộc giữa đường, tìm nghề khác thích hợp hơn.
– Ba nhạc sĩ cũng thành lập ban nhạc mang tên là Sóng Mới chuyên trình diễn trên Đài Phát Thanh Sài Gòn (số 3 đường Phan Đình Phùng).
– Nhóm Lê Minh Bằng làm cố vấn cho ông Nguyễn Tất Oanh, giám đốc hãng dĩa hát Asia Sóng Nhạc và nhà xuất bản Sóng Nhạc ở số 37 đường Phạm Ngũ Lão, Sài Gòn trong việc lựa chọn bài hát và ca sĩ để thu thanh vào dĩa nhựa và ấn hành các bản nhạc rời để tung ra thị trường.
– Nhóm cũng phụ trách trong việc tổ chức Chương Trình Tuyển Lựa Ca Sĩ được tổ chức hàng tuần ở rạp hát Quốc Thanh, do Đài Phát Thanh Sài Gòn thực hiện và được trực tiếp truyền thanh trên toàn quốc vào mỗi sáng Chủ Nhựt.. Xen kẽ chương trình thi là các màn phụ diễn văn nghệ của các nghệ sĩ chuyên nghiệp của nhóm Lê Minh Bằng, những học viên tiêu biểu của lớp nhạc cũng được đưa đi hát ở đây để học hỏi kinh nghiệm trình diễn trước khán giả.
Một điều đặc biệt là 3 nhạc sĩ Lê Minh Bằng đến từ 3 miền khác nhau. Nhạc sĩ Lê Dinh người Nam, nhạc sĩ Minh Kỳ người hoàng tộc ở miền Trung, còn nhạc sĩ Anh Bằng thì quê ở ngoài Bắc sát biên giới Việt Trung. Theo nhạc sĩ Lê Dinh thì Minh Kỳ là người đứng đắn, nghiêm nghị, còn Anh Bằng là người lãng mạn, cởi mở, hòa đồng và vui vẻ. Trong thời gian hợp tác chung, giữa họ không xảy ra bất đồng nào về mặt công việc, mà chủ yếu là các xung đột nhỏ liên quan đến tính cách. Những lúc đó, sự trung dung của nhạc sĩ Lê Dinh lại phát huy tác dụng của một người đứng ở giữa, dung hòa sự trái ngược trong tính cách của Anh Bằng và Minh Kỳ, nhờ vậy mà bộ 3 Lê Minh Bằng đã hợp tác ăn ý trong suốt 10 năm.
Năm 1975, thời cuộc đổi xoay, nhạc sĩ Minh Kỳ qua đời trong một sự cố đau lòng.
Năm 2015, tròn 40 năm sau đó, nhạc sĩ Anh Bằng qua đời ở tuổi 89.
Năm 2020, tròn 5 năm sau Anh Bằng, nhạc sĩ Lê Dinh cũng qua đời ở tuổi 86.
Đông Kha (nhacxua.vn) biên soạn