Châu Kỳ (1923-2008) là một nhạc sĩ thành danh trước năm 1975 tại miền Nam Việt Nam.
Châu Kỳ sinh ngày 5 tháng 11 năm 1923 tại Dưỡng Mong, Thừa Thiên (Huế).
Cha ông là Châu Huy Hà, một nghệ nhân ca Huế; chị ruột ông là Châu Thị Minh, được coi là một trong Ngũ nữ minh tinh (miền Nam có Phùng Há, Năm Phỉ; miền Bắc có Ái Liên, Bích Hợp và miền Trung có chị).
Thuở nhỏ, Châu Kỳ học ở trường tiểu học Dưỡng Mong, sau ông lên Huế học ở trường Lycée Khải Định. Ở đây, Châu Kỳ gặp được sư huynh Petrus Thiều, một tu sĩ giỏi về nhạc lý và sáng tác, lại sử dụng thành thạo nhiều loại nhạc cụ phương Tây.
Sẵn dòng máu văn nghệ trong người, lại được thầy giỏi hướng dẫn, nên việc học nhạc và học hát của Châu Kỳ rất mau tiến bộ. Lúc mới biết hát, ông thường bắt chước ngân nga các bài hát bằng tiếng Pháp thịnh hành vào thời đó như là J’ai deux amours, Tant qu’il y aura des etoiles mà nam danh ca Tino Rossi thường trình bày, nên ông được bạn bè gọi là Deuxième Tino Rossi.
Đến khi chị Châu Thị Minh lập đoàn ca kịch Huế mang tên Hồng Thu, ông đi hát trong đoàn của chị. Vừa được hát, lại vừa có tiền giúp cha mẹ, ông bỏ học luôn để đi theo nghiệp cầm ca.
Khoảng năm 1942, đoàn Ca kịch Hồng Thu lưu diễn sang Lào: Savanakhet rồi Thakhet. Ở Thakhet, Châu Kỳ bị mật thám Pháp bắt khi đang diễn vở kịch Hồn lao động (cùng với Trần Văn Lang, Châu Thành và nữ nghệ sĩ Mộng Điệp) và đưa lên Ba Vì (nay thuộc Hà Nội) giam giữ.
Năm 1943, Châu Kỳ được trả tự do, nhưng khi về tới Huế thì mới hay mẹ đã bị chết đuối trong một cơn lũ. Buồn rầu, Châu Kỳ đã viết ca khúc đầu tay Trở về và đã được giới yêu tân nhạc rất chú ý.
Sau đó, một số tác phẩm mang âm hưởng cổ nhạc miền Trung của ông ra đời, như: Khúc ly ca, từ giã kinh thành, Mưa rơi, Khi ánh trăng vàng lên…gặt hái được nhiều thành công, ông tiếp tục sáng tác cho đến hết đời.
Ngoài ra, ông có tiếng là “vua phổ thơ”
Nhạc của ông đã được nhiều nghệ sĩ danh tiếng thể hiện như: Giang Tử, Chế Linh, Phương Dung, Thanh Thúy…
Lúc 1g10 phút rạng sáng ngày 6 tháng giêng năm 2008 tại Thủ Đức (Thành phố Hồ Chí Minh), nhạc sĩ Châu Kỳ đã qua đời ở tuổi 85, sau gần 2 tháng, nằm liệt trên giường vì bệnh già. Quan tài nhạc sĩ Châu Kỳ được đưa về Huế, nơi sinh của ông, và an táng vào ngày 11 tháng 1 năm 2008 tại đồi Nam Giao.
Tác phẩm
Xuất thân trong một gia đình có truyền thống ca Huế, được thầy giỏi giảng dạy, cộng thêm tính nghệ sĩ tài hoa và đa tình của ông, nên ông đã để lại cho đời khoảng 200 tác phẩm. Những bài hiện đã biết là:
Áo trắng màu vu quy
Âm vang
Bỏ phố lên rừng
Cánh hoa mai
Cánh nhạn hồi âm
Chiều trên đồi thông
Cố đô yêu dấu
Con đường xưa em đi (lời Hồ Đình Phương)
Cuối đường kỷ niệm
Đàn tôi đã vỡ
Đàn không tiếng hát
Đi giữa quê hương
Đón xuân này nhớ xuân xưa
Đoàn người gánh cỏ
Đừng nói xa nhau (lời Hồ Đình Phương)
Được tin em lấy chồng
Được tin em lấy chồng 2
Đường về nhà em
Em sắp về chưa (Châu Kỳ – Tô Kiều Ngân)
Giòng Bến Hải (lời Hồ Đình Phương)
Giòng thời gian
Giọt lệ đài trang
Giữa lòng đất mẹ (Anh Châu)
Gọi tên em
Gửi người em nhỏ
Hoài thu
Hồi âm (Sao chưa thấy hồi âm 2)
Hương Giang còn tôi chờ
Khi bóng trăng vàng lên khơi
Khúc ly ca
Khuya nay anh đi rồi (lời Hồ Đình Phương)
Lá vàng khóc lá xanh rơi
Mái tóc thề
Mai lỡ hai mình xa nhau
Miền Trung thương nhớ (Anh Châu)
Mộng đào nguyên
Một chiều mưa
Mưa rơi (Châu Kỳ – Ưng Lang)
Mùa thu còn đó (Châu Kỳ – Duy Khánh)
Nếu mai này hoà bình
Ngày mai hôm nay đã đến (Anh Châi – Huy Tài)
Người em văn khoa
Nhạc sĩ trong sương chiều
Nhớ
Nhớ mong
Nhớ Trúc Giang (Châu Kỳ – Nguyễn Minh Chung)
Nợ trần
Nỗi lòng TTKH
Nửa vầng trăng
Nước mắt quê hương (lời Hồ Đình Phương)
Nụ cười trong mộng (Anh Châu – Huy Tài)
Phượng tìm hoàng
Rừng thay lá
Rừng thương biển nhớ
Sao chưa thấy hồi âm
Sầu đông
Thương người em phố nhỏ
Tiếng ca đó về đâu (Châu Kỳ – Nguyễn Tiến Thịnh)
Tiếng hát dân Chàm (lời Hồ Đình Phương)
Tiếng hát đồng xanh (lời Hồ Đình Phương)
Tìm mà không thấy (Châu Kỳ – Hoàng Bảo)
Tìm nhau trong kỷ niệm
Tìm quên
Tình quê
Tôi chưa có mùa xuân (Anh Châu)
Tôi viết nhạc buồn
Trở về
Trôi vào xứ mộng
Từ giã kinh thành (lời Hồ Đình Phương)
Túy ca (Châu Kỳ – Trương Minh Dũng)
Vào mộng cùng em (Châu Kỳ – Tô Kiều Ngân)
Xin làm người tình cô đơn
Nhận xét khái quát
Châu Kỳ là nhạc sĩ hàng đầu trong thể loại bolero ở Việt Nam. Tài sản âm nhạc của ông là những bản tình ca ngọt ngào, say đắm. Những ca khúc như Con Đường Xưa Em Đi, Sao Chưa Thấy Hồi Âm, Giọt Lệ Đài Trang…và còn nhiều ca khúc khác nữa, vẫn còn được hát, vẫn còn được người yêu mến lắng nghe..
