Tất thảy những cuộc tình trong đời nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đều đến và đi theo một quy luật duy nhất: “không hẹn mà đến, không chờ mà đi”. Nhạc sĩ đã yêu nhiều, thăng hoa nhiều, đau khổ cũng nhiều nhưng tất cả những mối tình đó đều chỉ vừa chúm chím nụ tình hoặc bung cánh toả hương rồi tan vào miền nhớ chứ không hề kết trái nên duyên. Nhưng chính cái sự “vô duyên” đó với hôn nhân, đã làm nên một nhạc sĩ Trịnh Công Sơn tài hoa, dạt dào cảm xúc, tận tâm tận lực với âm nhạc.
Ngoài người tình Dao Ánh đã “theo” Trịnh Công Sơn suốt nhiều năm tháng dài, những nàng thơ đi qua đời Trịnh dù chỉ trong một đoạn đời rất ngắn, cũng để lại một dấu ấn khó phai trong âm nhạc. Có lẽ sẽ có người không để ý rằng nhạc sĩ Trịnh Công Sơn thường đưa tên những người đẹp vào âm nhạc và đặt dưới một hình ảnh ẩn dụ nào đó. Yêu người đẹp Bích Diễm, ông viết Diễm Xưa; nhớ ca sĩ Khánh Ly, ông đưa tên bà vào âm nhạc trong câu hát “Mai ra cùng phố xôn xao”, Mai là tên thật của Khánh Ly,.. và khi say đắm nàng Minh Nguyệt thì ông viết nhạc phẩm Nguyệt Ca với những lời ca đầy bóng dáng của Nguyệt.
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn sáng tác và cho ra mắt ca khúc Nguyệt Ca vào năm 1972, trong tập nhạc “Tự Tình Khúc” do NXB Nhân Bản ấn hành. Đến năm 1973, ca khúc được nữ ca sĩ Khánh Ly thu thanh vào đĩa nhựa Hát Cho Quê Hương Việt Nam 4. Từ đó đến nay, Nguyệt Ca ngày càng được phổ biến và yêu thích rộng khắp, trở thành một trong những bản nhạc huyền thoại của cố nhạc sĩ họ Trịnh.
Click để nghe Khánh Ly hát Nguyệt Ca trước 1975
Nàng Nguyệt trong bài hát là cô nữ sinh Đồng Khánh con nhà khuê các tên Nguyễn Minh Nguyệt. Trong những năm tháng học tại trường đại học Khoa học Huế, với gương mặt tròn đầy, xinh xắn, rạng rỡ, Minh Nguyệt từng được mệnh danh là “Người đẹp Đập Đá”. Đập Đá là tên gọi của một bến đò gần nhà cô gái ở thôn Vỹ Dạ. Trong thôn có 5 bến đò với nhiều tên gọi khác nhau, nhưng riêng bến đò Đập Đá thì nổi tiếng là “bến tình”. Có lẽ vì vậy mà tên địa danh được đem gắn kết với cô gái xinh đẹp đã khiến nhiều chàng trai si mê, trong đó có chàng nhạc sĩ tài hoa Trịnh Công Sơn. Như thường lệ, khi yêu thích một cô gái, nhạc sĩ nhất định sẽ đưa cô vào âm nhạc của mình và đó là nguyên do ngày nay chúng ta có ca khúc “Nguyệt Ca” để nghêu ngao ca hát.
Khi nghe lời hát “từ khi trăng là nguyệt” hẳn sẽ có người bảo trăng là nguyệt, nguyệt là trăng, đó là điều chắc chắn rồi sao còn phải vòng vèo cắc cớ. Nhưng nhạc sĩ Trịnh Công Sơn thì lại có một cách lý giải rất khác, trăng là trăng, nguyệt là nguyệt. Khi ông viết “từ trăng thôi là nguyệt, là trăng với bao la” thì có thể hiểu ngay rằng, trăng dành cho “bao la”, cho tất cả, chỉ có “nguyệt” mới là của riêng nhạc sĩ. Tình yêu cũng vậy, tình yêu dành cho tất cả mọi người, cho vạn vật, nhưng với mỗi người, tình yêu lại là một thứ riêng biệt, duy nhất, không thể lẫn lộn. Chính sự duy nhất, huyền hoặc đó của tình yêu đã khiến con người chìm trôi trong biển tình mê đắm, dù biết có thể sẽ phải chịu nhiều khổ đau.
Từng câu hát nhấn nhá, chậm chậm tuôn ra tựa như những đoá hoa tinh khôi vừa chớm nở trên khu vườn tình mộng. Tình yêu với quyền năng và phép màu của nó đã khiến cho mọi giác quan trong lòng nhạc sĩ như bừng tỉnh, những cội nguồn cảm xúc được khơi gợi, cuộn trào mãnh liệt:
Từ khi trăng là nguyệt đèn thắp sáng trong tôi
Từ khi trăng là nguyệt em mang tim bối rối
Từ khi trăng là nguyệt tôi như từng cánh diều vui
Từ khi em là nguyệt trong tôi có những mặt trời
Và đâu đó, trong lời ca nghe như có lời xưng tội thầm kín của người nhạc sĩ. Lời xưng tội trước tình yêu để gột rửa và tắm mát tâm hồn:
Từ đêm khuya khi nắng sớm hay trong những cơn mưa
Từ bao la em đã đến xua tan những nghi ngờ
Từ trăng xưa là nguyệt lòng tôi có đôi khi
Tựa bông hoa vừa mọc hân hoan giây xuống thế
Từ khi trăng là nguyệt tôi nghe đời gõ nhịp ca
Từ khi em là nguyệt cho tôi bóng mát thật là
Chỉ có sự gột rửa, chuyển biến từ sâu thẳm trái tim mới là chiếc chìa khoá thần kỳ mở ra cánh cửa hạnh phúc dài lâu, mở ra cánh cửa tình yêu thực sự:
Từ khi trăng là nguyệt vườn xưa lá xanh tươi
Đàn chim non lần hạt cho câu kinh bước tới
Từ khi trăng là nguyệt tôi nghe đời vỗ về tôi
Từ khi em là nguyệt câu kinh đã bước vào đời
Ngôn từ trong âm nhạc Trịnh chưa bao giờ là dễ hiểu nhưng không phải không thể tìm thấy những dấu ấn, ý tứ mà nhạc sĩ muốn truyền tải. Những lời ca đầy âm thanh và hình tượng của ông luôn kéo người nghe chìm trôi trong những suy tư hư thực, phiêu lãng của đời người. Âm nhạc Trịnh đôi khi tựa như một chiếc cầu “se duyên” đưa người nghe tới gần hơn với những triết lý của thiền môn, gợi mở những suy tưởng về đời về đạo, thực thực hư hư, tuy xa mà gần, tuy hai mà một.
Có thể thấy ca khúc được chia tách hai phần rõ rệt mở đầu bằng hai mệnh đề trái ngược nhau “từ khi trăng là nguyệt” và “từ trăng thôi là nguyệt”. Sự thay đổi rõ rệt này được nhạc sĩ Trịnh Công Sơn tóm gọn trong câu hát “Từ trăng thôi là nguyệt một hôm bỗng nghe ra”. Còn nhà nghiên cứu Huế Nguyễn Đắc Xuân kể lại trong tác phẩm “Trịnh Công Sơn có một thời như thế” như sau:
“Ngày ấy, ở bên kia sông Thọ Lộc, đối bờ với nhà tôi, thuộc phường Vỹ Dạ, có cô nàng tên Nguyệt, rất đẹp. Trịnh Công Sơn đã yêu say đắm. Vô tình, trong lúc nói chuyện với Sơn, cô buộc miệng khen một anh chàng nào đó đẹp trai “vì anh ấy lai Tây”. Chỉ một chuyện vô tình rất nhỏ, thế mà Trịnh Công Sơn cảm thấy bị xúc phạm, anh không thể hiểu nổi một người mình yêu mà lại có một quan niệm thẩm mỹ “lệch lạc” đến như thế. Tất cả những yêu thương Nguyệt trong lòng anh bỗng nhạt nhoà hết. Anh viết bài Nguyệt ca. Anh ca ngợi cô nàng Nguyệt hết lời khi “trăng là Nguyệt”. Nhưng khi anh phát hiện ra “từ trăng thôi là Nguyệt”, Nguyệt không phải là người anh mơ ước, anh xem chuyện anh yêu Nguyệt “coi như phút đó tình cờ” và về sau anh không nhắc đến Nguyệt nữa. Tuy nhiên đối với tôi và nhiều bạn bè của anh, mong sao Sơn có nhiều dịp yêu “tình cờ” như thế để anh có thêm nhiều Nguyệt ca nữa.”
Qua lời kể của nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân thì dường như nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã thất vọng, đã chủ động buông tay khi “nàng Nguyệt” không long lanh như ý muốn của nhạc sĩ, không đồng điệu với “mỹ cảm” của ông. Phải chăng chính vì sự “khó tính” và “duy mỹ” đến cực đoan này đã khiến cho âm nhạc Trịnh Công Sơn thăng hoa không ngừng nghỉ từ sáng tác đầu tiên tới sáng tác cuối cùng, nhưng ngược lại cũng khiến ông không thể “dứt điểm” với bất cứ người đẹp nào trong đời để gầy dựng một cuộc hôn nhân bình thường như bao người khác.
Click để nghe Khánh Ly hát Nguyệt Ca sau 1975
Từ bao la em đã đến hay em sẽ ra đi
Vườn năm xưa còn tiếng nói tôi nghe những đêm về
Tuy nhiên, có một điều vô cùng đáng trân trọng trong nhân cách của chàng nhạc sĩ họ Trịnh. Ấy là khi “nàng Nguyệt” tìm đến nhạc sĩ nâng niu, trân trọng, yêu thương bao nhiêu thì khi “nàng Nguyệt” bỏ đi, ông cũng hoan hỷ buông tay, nhẹ nhàng bấy nhiêu, dẫu trong tim chỉ còn sự cô độc, trống vắng:
Từ trăng thôi là nguyệt một hôm bỗng nghe ra
Buồn vui kia là một như quên trong nỗi nhớ
Từ trăng thôi là nguyệt tôi như giọt nắng ngoài kia
Từ em thôi là nguyệt coi như phút đó tình cờ
Từ trăng thôi là nguyệt là trăng với bao la
Từ trăng kia vừa mọc trong tôi không trí nhớ
Từ trăng thôi là nguyệt hôm nao chợt có lời thưa
Rằng em thôi là nguyệt tôi như đứa bé dại khờ
Vườn năm xưa em đã đến nay trăng quá vô vi
Giọt sương khuya rụng xuống lá như chân ai lần về
Từ trăng thôi là nguyệt mỏi mê đá thôi lăn
Vườn năm xưa vừa mệt cây đam mê hết nhánh
Từ trăng thôi là nguyệt tôi như đường phố nhiều tên
Từ em thôi là nguyệt tôi xin đứng đó một mình
Ở đoạn hát này, mỗi câu hát cất lên tựa như những cánh hoa đỏ thắm trên đoá hồng nhung của tình yêu. Người nhạc sĩ trong thân hình bất động và ánh mắt vô hồn, nhẹ bứt từng cánh hoa tình yêu thả rơi vào trong gió. Từng cánh hoa vô vi… xoay xoay rồi cuộn mình vào hư không, để người nhạc sĩ ở lại chìm trôi giữa dòng đời như giọt nắng bé nhỏ vô hình ngoài kia, như đứa bé dại khờ, như đường phố nhiều tên,…
Trịnh Công Sơn đến với âm nhạc luôn bằng sự chậm rãi, từng trải hiếm có dù là khi ông đang ở độ tuổi 20 hay khi đã ngoài 60. Sự chậm rãi, khoan thai đó khiến âm nhạc Trịnh luôn thăng hoa ở một tầm rất cao, rất rõ ràng, khúc chiết, thanh thoát từ ý tưởng đến lời ca. Cái cách mà âm nhạc Trịnh nhìn xuống tình yêu dù buồn, dù vui, dù hạnh phúc hay khổ đau đều rất sang trọng, lịch thiệp, tinh tế và đầy mỹ cảm. Có lẽ vì vậy mà âm nhạc Trịnh chỉ cần một giọng ca mộc mạc, tự nhiên để thể hiện. Mọi thứ âm thanh đệm đàn hoành tráng, gào thét hay uốn éo đều khiến nhạc Trịnh trở nên kệch cỡm.
Bài: Niệm Quân
Bản quyền bài viết của nhacxua.vn