Trước khi sáng tác ca khúc nổi tiếng Ngày Về năm 1946 thì nhạc sĩ Hoàng Giác đã có bài hát đầu tiên của sự nghiệp là Mơ Hoa, đó là năm 1944 khi ông tròn 20 tuổi và viết cho cuộc tình đơn phương với cô hàng xóm.
Mối tình thoáng qua của thời mới lớn dù không đi tới đâu, nhưng cũng để lại cảm xúc mạnh mẽ để nhạc sĩ viết thành ca khúc bất tử Mơ Hoa, sau đó là Ngày Về.
Cô hàng xóm đó là Lê Thục Đoan, dù sau này cả nhạc sĩ Hoàng Giác và bà Thục Đoan đều có gia đình riêng hạnh phúc, nhưng họ vẫn còn liên hệ với nhau như những người bạn vong niên thân thiết.
Lê Thục Đoan sống cùng gia đình ở Hà Đông. Năm 1944, có một thời gian cô gái Thục Đoan mới 15-16 tuổi lên Hà Nội để chăm bà nội ở gần nhà của Hoàng Giác.
Nhà sát nhau nên 2 người thường trò chuyện, và dù đều cảm tình với nhau nhưng chàng trai Hoàng Giác 20 tuổi không dám ngỏ. Chẳng bao lâu sau thì ông được tin là người trong mộng phải về lại Hà Đông và lấy chồng, ông đành ngậm ngùi viết Mơ Hoa để nói nỗi lòng “tan giấc mơ hoa” của mình:
Tan giấc mơ hoa
Bóng người khuất xa, đôi đường từ đây
Ai bước đi không hẹn ngày…
Hình tượng “mơ hoa” trong bài hát được nhạc sĩ kể lại là khi nhìn Thục Đoạn thì ông nghĩ đến những cô gái làng Ngọc Hà vẫn gánh hoa ra chợ bán mỗi sáng sớm, và tưởng tượng người trong mộng của mình cũng như vậy.
“Năm 1944, tôi vừa tốt nghiệp Trường Bưởi, ở gần nhà tôi có một thiếu nữ trong Hà Đông ra, cô mới tuổi 16 thôi. Dáng người cô thon nhẹ, tóc dài. Chúng tôi gặp gỡ, trao đổi và có những tình cảm quyến luyến như những chàng trai, cô gái tuổi mới lớn khác. Nhìn cô, tôi liên tưởng ngay đến các cô ở làng hoa Ngọc Hà mà sáng sáng tôi hay gặp trên đường đi học. Thế là tôi mơ ước viết một bài để tặng cô ấy, tức nhiên trong lòng đã mang một giấc mơ. Và đấy là bản nhạc đầu tay trong cuộc đời sáng tác của tôi”. (nhạc sĩ Hoàng Giác)
Click để nghe Thái Thanh hát Mơ Hoa
Ca khúc Mơ Hoa này đã được ca sĩ của nhiều thế hệ khác nhau hát, từ thế hệ đầu tiên của tân nhạc là Ái Liên, Thương Huyền, sau đó là Ngọc Bảo, Thái Thanh… Lúc sinh thời, nhạc sĩ Hoàng Giác nói rằng ông thích phần trình bày của Ngọc Bảo và Elvis Phương nhất. Ông cùng với tài tử Ngọc Bảo là 2 người bạn thân thiết đã sinh hoạt văn nghệ với nhau ở Hà Nội trước năm 1954.
CLick để Mơ Hoa – tiếng hát tài tử Ngọc Bảo
Sau khi dần nguôi ngoai mối tình với cô hàng xóm, nhạc sĩ Hoàng Giác gia nhập Việt Minh và vào chiến khu. Trong một lần được trở về thăm gia đình đã đi tản cư ở Phúc Yên, ông đã sáng tác Ngày Về vào khoảng năm 1946.
Nếu như Mơ Hoa là viết cho “một cuộc tình nhỏ” trong trẻo của người thanh niên vừa mới bước vào đời, thì Ngày Về là nỗi lòng của kẻ đi xe nhớ về tổ ấm gia đình, là ca khúc mà nhạc sĩ Hoàng Giác nói rằng ông ưng ý nhất.
Tung cánh chim tìm về tổ ấm
nơi sống bao ngày giờ đằm thắm
nhớ phút chia ly, ngại ngùng bước chân đi
luyến tiếc bao ngày xanh.
Tha thiết mong tìm về bạn cũ
nhưng cánh chim mịt mùng bạt gió
vắng tiếng chim xanh ngày vui hót tung mây
mờ khuất xa xôi nghìn phương…
Mượn hình ảnh con chim lạc đàn, nhạc sĩ Hoàng Giác thể hiện nỗi nhớ thương gia đình nơi quê cũ của người đang lạc bước tha hương.
Sau này một số bài báo nói rằng Ngày Về được nhạc sĩ Hoàng Giác viết tặng cho vợ của mình là bà Kim Châu. Tuy nhiên điều này không đúng, vì theo lời nhạc sĩ thì ca khúc này được sáng tác vào khoảng 1946-1947, và đến năm 1951 thì ông mới lập gia đình và sinh người con trai đầu Hoàng Nhuận Cầm năm 1952.
Trong Ngày Về, nhạc sĩ Hoàng Giác cũng gửi gắm vào đó bóng hình của cô hàng xóm Thục Đoan, lúc đó đã yên bề bên chồng được vài năm:
Năm tháng phai mờ lời hẹn ước
trong gió sương hình người tình mến
oán trách ai quên lời thề lúc ra đi
thôi ước mơ chi ngày mai…
Sau khi lập gia đình, bà Thục Đoan về công tác tại Hợp tác xã Gió Đông cho tới lúc nghỉ hưu. Sau này bà Thục Đoan sống cùng con cháu trong một ngõ nhỏ trên đường Trường Chinh, thuộc quận Đống Đa, Hà Nội. Theo bà Kim Châu (vợ của nhạc sĩ Hoàng Giác), suốt hơn 60 năm, cứ đến dịp sinh nhật Hoàng Giác và bà Kim Châu thì bà Thục Đoan lại tới thăm, tặng hoa chúc mừng sinh nhật..
Ngược lại, hai ông bà Hoàng Giác cũng không bao giờ quên sinh nhật bà Thục Đoan. Cho đến tận bây giờ, hai bà bao giờ cũng gọi nhau bằng tên thật rất tình cảm. Nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm, con của ông bà Hoàng Giác – Kim Châu được bà Đoan đặc biệt yêu quý, vẫn thường gọi bà là “Mẹ Đoan” đầy trìu mến.
Cả hai bên gia đình đều hiểu và trân trọng tình cảm năm xưa của nhạc sĩ đối với bà Thục Đoan, coi đó là những rung động đẹp đẽ của thuở ban đầu đầy mộng mơ và trong sáng.
Trong những giây phút cuối đời nhạc sĩ Hoàng Giác, bà Thục Đoan cũng ở bên cạnh ông. Vào đêm hôm trước ngày ông ra đi, tức buổi tối ngày thứ tư 13-9 năm 2017, bà Thục Đoan tới thăm ông, nắm tay ông, trò chuyện rất lâu rồi khuya muộn mới chịu ra về…
Đông Kha – nhacxua.vn biên soạn