Nhiều người, kể cả không phải dân Sài Gòn, đều biết đến ngôi chợ nổi tiếng nhất của Sài Gòn từ vài thế kỷ nay, đó là Chợ Bến Thành.
Chợ Bến Thành hiện nay đã được khởi công xây dựng từ năm 1912 đến cuối tháng 3 năm 1914 thì hoàn tất, với sự bỏ vốn của đại phú gia Hứa Bổn Hòa (chú Hỏa), một trong những thương nhân giàu có nhất xứ Việt đầu thế kỷ 20. Xung quanh chợ Bến Thành ngày nay vẫn còn những dãy nhà cũ xây cùng thời với chợ Bến Thành vốn thuộc sở hữu của ông Hứa Bổn Hỏa.
Trước khi chợ Bến Thành được xây năm 1912, thì đã có một chợ Bến Thành khác, đã có từ thời vua Gia Long chưa lên ngôi. Năm 1788, Nguyễn Ánh tái chiếm được Gia Định từ quân Tây Sơn, liền cho xây dựng thành quách để phòng vệ, đó là thành Bát Quái, ngày nay vẫn còn lại một số phế tích.
Bên ngoài thành Bát Quái là dòng sông Bến Nghé, có một bến sông (ngày nay là Bến Bạch Đằng) để cho khách vãng lai và quân nhân vào thành, vì vậy mà được gọi là Bến Thành (tức bến trước khi vào thành); gần sát bến này có một khu chợ (ở vị trí đường Nguyễn Huệ – Hàm Nghi ngày nay) vì thế mà chợ này cũng được gọi là “chợ Bến Thành”. Đây là khu chợ sầm uất nhất Sài Gòn từ đó cho đến tận đầu thế kỷ 20, kéo dài hơn một thế kỷ.
Dù nhiều lần được xây lại hoặc sửa chữa, nhưng đến khoảng giữa năm 1911, ngôi chợ đã trở nên cũ kỹ và có thể bị sụp đổ bất kỳ lúc nào. Để tránh tai họa, người ta phải phá chợ, chỉ còn gian hàng thịt có mái tôn nhẹ nên chưa bị phá. Đồng thời, người Pháp cũng lựa chọn một địa điểm để xây cất một khu chợ mới lớn hơn để phục vụ nhu cầu buôn bán sầm uất ngày càng phát triển. Địa điểm được lựa chọn nằm gần ga xe lửa lúc đó, tức là địa điểm chợ Bến Thành ngày nay. Ngôi chợ cũ được giải tán hoàn toàn, chỉ còn vài quầy hàng, và vị trí đó được người Sài Gòn quen gọi là Chợ Cũ.
Tuy nhiên có một điều lạ, là dù cái tên Chợ Bến Thành rất quen thuộc với người Sài Gòn suốt hơn 200 năm qua, đã được nhắc đến trong nhiều câu ca dao, nhưng cho đến năm 1975, cái tên này không được sử dụng chính thức trong văn bản. Xem lại các tấm bưu ảnh, bưu thiếp cùng các văn bản xưa của người Pháp, không có chỗ nào ghi tên chợ Bến Thành cho ngôi chợ hiện nay lẫn ngôi chợ cũ trên đường Nguyễn Huệ.
Trước khi Chợ Mới được xây, trên bưu tiếp cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, Chợ Cũ được người Pháp gọi là chợ trung tâm, chợ chính (marché central). Thậm chí chỉ ghi chợ, thỉnh thoảng là Chợ Sài Gòn (Le marché de SAIGON).
Nhìn lại các tấm ảnh xưa, cả Chợ Cũ lẫn Chợ Mới, cho đến năm 1975, chưa bao giờ có tấm biển hiệu ghi tên chợ Bến Thành, ngoại trừ một giai đoạn ngắn sau năm 1963 có bảng ghi tên chợ Quách Thị Trang (là người đã hy sinh khi chống tổng thống Ngô Đình Diệm), nhưng sau đó cũng bị gỡ xuống. Chỉ đến sau năm 1975 thì bảng tên Chợ Bến Thành mới được dựng lên.
Trước Chợ Bến Thành có một bùng binh rộng, gọi là Công Trường Diên Hồng, nơi có tượng Trần Nguyên Hãn nổi tiếng, sau năm 1963 còn có thêm tượng Quách Thị Trang:
Bên cạnh công trường có một bến xe buýt công quản ở trong hình bên dưới:
Năm 1914, cùng với chợ Bến Thành, người Pháp cũng cho xây dựng một tòa nhà trụ sở công ty Hỏa Xa ngay chợ Bến Thành. Tòa nhà này đến nay vẫn còn ở số 136 Hàm Nghi, trở thành trụ sở của ngành đường sắt.
Đối diện với chợ Bến Thành và trụ sở Hỏa Xa là nhà ga xe lửa được chuyển về đây từ nhà ga trước đó bên đường Krantz (nay là Hàm Nghi).
Ở liền kề với ga xe lửa và chợ Bến Thành còn có 1 bến xe ngựa, phục vụ cho người dân đi chợ và đi buôn từ vùng ven, hoặc là để trung chuyển hành khách đi xe lửa:
Trước chợ Bến Thành cũng đã từng có một cầu bộ hành dành cho người đi bộ có thể tránh khỏi dòng xe cộ đông đúc ở trước chợ:
Từ cầu bộ hành nhìn về đại lộ Trần Hưng Đạo:
Sau đây, mời các bạn xem lại những hình ảnh xưa của chợ Bến Thành.
Một số ảnh xe cộ đông đúc trước chợ Bến Thành:
Một số hình ảnh đời thường khác ở chợ Bến Thành:
nhacxua.vn biên soạn
