Có nhiều nhạc sĩ chỉ được biết đến với một ca khúc, nhưng chỉ cần duy nhất một tác phẩm thôi cũng đủ để tên tuổi của họ trường tồn với thời gian. Đó là trường hợp nhạc sĩ Chung Quân với Làng Tôi, nhạc sĩ Thanh Bình với Tình Lỡ, nhạc sĩ Lê Hoàng Long với Gợi Giấc Mơ Xưa, nhạc sĩ Tu My với Tan Tác, và nhạc sĩ Lê Trạch Lựu với Em Tôi.
Riêng bài hát Em Tôi có một số phận kỳ lạ, viết về một mối tình day dứt được nhạc sĩ Lê Trạch Lựu viết dành tặng cho mối tình đầu khi mới 16 tuổi. Thực ra nhạc sĩ này cũng có 1 số sáng tác khác, nhưng tất cả đều bị lu mờ hoàn toàn dưới cái bóng quá lớn của ca khúc Em Tôi:
Em tôi ưa đứng nhìn trời xanh xanh.
Mang theo đôi mắt buồn vương giấc mơ.
Vu vơ đắm đuối, vương ngàn áng mây
Bao đêm thầm đếm trên trời đầy sao sáng.
Buồn vương man mác theo lời gió reo lời thơ
Trầm tư se sắt tơ lòng đắm theo đàn khóc
Bao nhiêu nước mắt chôn sầu đắng cho lời thơ,
Giờ này em hát câu chiều mơ.
Bài hát có lời ca lãng mạn, mang hơi thở của dòng nhạc tiền chiến, những lời ca đẹp như thơ để tả vẻ đẹp của một người con gái ở tuổi mơ mộng, chớm biết buồn vương. Khi sáng tác bài hát này vào khoảng thập niên 1950, nhạc sĩ Lê Trạch Lựu đã sang Pháp du học, xa cách người yêu một thời gian đã lâu và không hẹn có ngày được gặp lại nên ông đã viết:
Bao giờ tôi về gần em
Cùng đếm này trăng này sao kia nhé em,
Trăng sao dâng ý thơ, mây bay khắp trời,
Thuyền tình lung linh trong khói sương lam
Ngày về xa quá người ơi.
Từ Pháp, Lê Trạch Lựu gửi bài hát về nước để Tinh Hoa ở Huế xuất bản, sau đó được hát trên đài phát thanh ở cả Sài Gòn lẫn Hà Nội và nhận được công chúng yêu thích tân nhạc đón nhận nồng nhiệt.
Em mơ tiếng sáo, dập dìu bên trăng
Đêm đêm u tối về đây thắp sao .
Dư âm tiếng hát vương buồn mắt nhung,
Tôi xin gió biếc ca ngợi mầu suối tóc…
Đừng quên em nhé môi còn thắm duyên còn xanh,
Đàn trăng phô sắc huy hoàng sáng hơn màu nắng.
Cho anh rót thắm đem về nhớ nhung lời thơ
Đường đời anh muốn em còn mơ.
Click để nghe Sĩ Phú hát Em Tôi trước 1975
Lê Trạch Lựu rời quê hương để sang Pháp du học từ khoàng đầu thập niên 1950, và từ đó cho đến lúc qua đời năm 2015, ông chưa từng về Việt Nam. Ông lập gia đình với Danica – một phụ nữ Pháp gốc Ba Lan. Còn người con gái trong bài hát “Em Tôi” là mối tình đầu đẹp và day dứt được khởi đầu khi tác giả mới 16 tuổi, được chính ông kể lại như sau:
Tháng 5 năm 1946 tôi đi trại hè Sầm Sơn cùng với đoàn Hướng Đạo. Cùng nhiều đoàn khác, chúng tôi tập trung tại sân ga Hà Nội. Lúc đó bỗng nhiên tôi thoáng thấy một cô gái xinh xinh, dáng người phong nhã, có đôi mắt đẹp tuyệt vời…
Không hiểu sao tôi thấy tôi như choáng váng, má nóng bừng như lên cơn sốt; lần đầu tiên tôi thấy tôi có cái cảm giác lạ lùng này.
Đoàn của tôi đóng trại lớn ở một nơi rộng rãi, là những biệt thự nghỉ mát của Pháp thời thuộc địa bỏ lại, trước nhà là bãi biển mênh mông, sau nhà có một cái giếng.
Trưa nào tôi cũng thấy cô gái ấy đội nón, dưới nắng chang chang rũ áo, tôi ngồi bên cửa sổ nhìn nàng. Thỉnh thoảng cô nàng ngửng đầu lên, vành nón che đôi mắt, nhưng tôi biết là cô ta đang nhìn tôi.
Thú thật, tim tôi đập thình thình. Chao ơi, yêu đương là như vậy hay sao?
Đây là một rung động đầu tiên, nào đâu tôi có biết cảm giác này từ thuở ra đời.
Khi về lại Hà Nội, tôi tìm nhà nàng, vì có duyên nên tìm được ngay, và nàng ở khá gần nhà tôi. Chiều nào tôi cũng đi qua nhà nàng, để nhìn vào nhà, tìm lại đôi mắt đẹp. Tôi thấy có nhiều cậu trai cỡ bằng tuổi tôi đi qua đi lại trước cửa nhà, như tôi. Lúc đó tôi cũng thấy hơi hơi… lo sợ mất !
Nhưng may cho tôi, hồi ấy có một chú bé tên là Mỹ, thường đi theo tôi, hỏi ra thì cậu lại chính là em của nàng. Lúc đó tôi mới biết nàng tên Phượng.
Một hôm, tôi viết một lá thư và mạnh dạn hăng hái ra đi, nhưng chiều hôm đó tôi không thấy nàng ra đứng ngoài cửa hóng mát. Rồi chiều hôm sau, chiều sau nữa. Thế rồi một chiều nào đó, tôi lại thấy nàng đứng rũ tóc bên thềm.
Tìm đủ nghị lực, tôi sán gần, tay đưa lá thư, miệng lắp bắp một câu: “Phượng… Phượng cầm… cầm lấy cho… cho… tôi… tôi… lá thư này…”. Rồi xong, tôi cắm đầu đi mất, không dám quay lại, sợ nhìn thấy hoặc nàng xé lá thư, hoặc quẳng xuống lề đường… tôi sẽ mắc cỡ.
Sau đó tôi tìm cách nói khéo với Mỹ, nó bằng lòng ngay. Thế là Mỹ thành con chim xanh của tôi. Chiều nào nó cũng để một lá thư của tôi lên bàn của Phượng. 7 tháng trời tôi viết đều đều, gần 7 chục lá thư mà vẫn không thấy trả lời.
Tôi đau khổ quá không biết nàng có yêu tôi không, tại sao không trả lời tôi, dù thuận dù không… Lúc bấy giờ tôi mới biết là tình yêu, thế nào là đợi chờ, là có nhiều đau khổ. Héo hon con người.
Thế rồi một hôm Mỹ tất tưởi chạy đến nhà tôi, đưa cho tôi một lá thư, hôm đó là một tuần trước ngày kháng ᴄhιến toàn quốc, tôi bồi hồi cầm lá thư, ở một góc có đề như sau:
Xin TRẠCH LỰU đừng giận KIM PHƯỢNG mà xé lá thư này…
Tôi mở ra, đọc từng hàng chữ đều đều, tròn tròn, vuông vắn.
Phượng nói rằng yêu tôi từ ngay lúc đầu, nhưng muốn thử lòng tôi để xem tôi có phải là người đứng đắn hay không, rồi nói rằng ngày mai Phượng đi tản cư ở Hà Đông, cách làng tôi mấy làng.
Tôi bàng hoàng như tỉnh một giấc mơ dài chờ đợi từ lâu nay. Thế là hai hôm sau, tôi đi bộ từ Hà Nội qua làng tôi tới làng tạm trú của gia đình nàng. Chúng tôi đi chơi dọc dòng sông Nhuệ cùng Mỹ và mẹ của Phượng, bà cụ nhìn chúng tôi âu yếm từ đằng xa… Đi chơi cùng nhau hết cả buổi chiều, tôi không dám cầm tay Phượng, tôi ân hận tới tận bây giờ.
Tôi trở về thành, thế rồi loạn lạc, ba năm sau tôi sang Pháp. Không rõ Phượng ở đâu, tôi vẫn nhớ Phượng hoài.
Một hôm trong trường, nỗi nhớ làm tôi tan nát… Trong giờ Etude, cuối lớp có anh chàng Trần Bích Lan (thi sĩ Nguyên Sa) đang đọc Socrate, bên phải gần cửa sổ là Hoàng Anh Tuấn (sau này là đạo diễn), không biết hắn làm gì, chắc đang làm thơ. Tôi cầm cây đàn bấm bấm… hai ngày sau thành bài Em Tôi.
Chủ nhật ra Paris, đường Volontaires, sau bữa cơm trưa, bạn bè quây quần với nhau, trong đó có Anh Tuấn, Thi Liên, Thoa – em gái Nguyên Sa (về sau lấy Trần Đình Hòa), Bội Liên đã nhận được bài hát tôi gửi tới trường, hồi đó cô ta có yêu tôi, nhưng tôi tránh vì cô là con nhà giàu…. Bội Liên ngồi dạo nhạc trên mấy phím ngà.
Bài Em Tôi vang lên khắp cả căn phòng, tôi tê tái nghe nhạc của tôi, thấy là lạ, chưa quen. Trước đây chỉ là tôi dạo đàn tự hát, bây giờ thì những ngón tay ngà đang chạy qua phím đàn, tôi như ngỡ ngàng đi vào cơn mê…
Thế rồi tôi chép lại nhạc và lời trên trang giấy học trò, trên những giòng như đã kẻ nhạc, tôi gửi về nước cho nhà xuất bản TINH HOA ở Huế.
Những tháng năm qua…
Khi bài Em Tôi được xuất bản trong nước và nổi tiếng, tôi không được sống cùng không khí đó vì đang ở xa, không được trực tiếp nhìn nhận rõ ràng thế nào là một bài hát được người đời yêu chuộng.
Rồi một hôm tôi tìm ra địa chỉ của Phượng, viết thư về cho Mỹ, nó trả lời tôi:
“Em nhận được thư anh, thế là anh vẫn mạnh, chị Phượng đợi anh trong một năm dài, thấy anh không về, tưởng anh chết, rồi ba năm sau chị Phượng để tang anh.
Nhiều người đến hỏi chị, chị chỉ lắc đầu. Chị vẫn đợi anh, nhưng hôm qua chị Phượng đi lấy chồng, chị đã 26 tuổi rồi, ngày ngày thầy me thúc giục”.
Thế là tôi cắt đứt, để Phượng đi lấy chồng cho êm thấm, có bổn phận với chồng với con. Tôi không muốn ám ảnh Phượng nữa, để cho nàng yên phận.
Sáu chục năm rồi vẫn nhớ em,
Nhớ ai rũ tóc đứng bên thềm,
Nhớ người giặt áo bên bờ giếng,
Nhớ nhiều, nhớ mãi, mãi không quên…
Sáu chục năm sau (2009), tôi được biết tin một người bạn cùng trường năm xưa, anh Nguyễn Thiệu Giang, viết cùng một tờ báo với tôi hồi đó cùng Thanh Nam. Tôi có nhờ anh đến căn nhà cũ, anh nói Phượng không còn ở đấy nữa. Nhưng anh có cho tôi số phone, tôi gọi Phượng, đầu giây Phượng trả lời, tôi nói là tôi, Phượng nhắc đi nhắc lại ba lần: anh LÊ TRẠCH LỰU hả, anh LÊ TRẠCH LỰU hả… như không tin là có thật, khi tôi bảo là tôi thì cô òa ra khóc.
Nói chuyện cùng nhau hơn nửa tiếng, sau những lúc ân cần hỏi han. Phượng có nói, anh ấy có theo đuổi Phượng trong bốn năm trời, Phượng bảo Phượng có người, anh ta vẫn cứ đeo đẳng. “Phượng có nói với anh ấy chuyện Phượng và anh. Anh ta vẫn chấp nhận là trong lòng Phượng có một người khác”.
Tôi xin thành thật cảm ơn Phượng, tình yêu Phượng cho tôi. những năm đợi chờ, đau khổ. Một lúc sau tôi hỏi Phượng: “Thế Phượng còn giữ mấy lá thư ấy không”. Tôi muốn tìm hiểu lại, thời 16 tuổi tôi viết thư ra sao, chắc là lủng củng lắm.
Phượng trả lời tôi:
“Em để vào trong một cái hộp, nó đi theo em tất cả mọi nơi, trong đó có cả tập ảnh chụp hồi đó, nhưng chồng em thấy lúc nào em cũng buồn, nói với em nên giấu nó đi một chỗ, khi nào vui thì hãy mở ra.
Thế là ông ta bỏ vào đâu không rõ, mấy năm sau ông ta mất, tìm kiếm khắp nhà không ra. Em chỉ nhớ anh viết dài lắm… Hôm nọ em muốn tìm cái hình anh hồi đó, mà không thấy đâu. Tủi thân, em lại ngồi khóc, may rằng hôm đó con cháu em không có ở nhà…”
– Lê Trạch Lựu
Click để nghe bài hát Em Tôi qua giọng hát của tài tử Ngọc Bảo
Những lời tâm sự bên trên được nhạc sĩ Lê Trạch Lựu viết năm 2009. Chỉ mấy năm sau đó, ông qua đời ở tuổi 84.
Nhạc sĩ Lê Trạch Lựu sinh năm 1931. Đến năm 1951 ông đi du học ở Paris, cùng lớp với thi sĩ Nguyên Sa, đạo diễn Hoàng Anh Tuấn, và tốt nghiệp ngành điện ảnh, truyền thông. Ông sinh sống và làm việc tại Pháp hơn 60 năm cho đến khi qua đời ngày 6 tháng 2 năm 2015.
nhacxua.vn biên soạn
