Trong sự nghiệp sáng tác đồ sộ của mình, nhạc sĩ Phạm Duy viết ở mọi thể loại nhạc, và hầu như ở thể loại nào, ông cũng để lại nhiều bài hát nổi tiếng.
Trong những tác phẩm âm nhạc được Phạm Duy viết cho lứa tuổi sinh viên học sinh, người ta nhớ đến Con Đường Tình Ta Đi, Ngày Xưa Hoàng Thị, Tuổi Ngọc… và tiêu biểu nhất là Trả Lại Em Yêu – bài hát đậm chất bi thiết về nỗi buồn chia tay của mối tình sinh viên khi người con trai từ biệt người yêu, giảng đường để lên đường nhập ngũ.
Trái tim của nghệ sĩ đã đập theo nhịp tim của thời đại. Tâm hồn của nhạc sĩ đã hòa nhịp theo nỗi buồn khắc khoải của tuổi trẻ để rung lên những giai điệu da diết của lớp thanh niên hồi đó để cất lên lời ca mà bất cứ thình giả nào khi nghe cũng như thấy được hoàn cảnh và thân phận của mình trong đó.
Click để nghe Julie Quang hát
Trả lại em yêu, khung trời Đại Học
Con đường Duy Tân cây dài bóng mát
Buổi chiều khuôn viên mây trời xanh ngát
Vết chân trên đường vẫn chưa phai tàn
Trả lại em yêu, khung trời mùa Hạ
Ngọn đèn hiu hiu nỗi buồn cư xá
Vài giọt mưa sa hôn mềm trên má
Tóc em thơm nồng, dáng em hiền hòa.
Anh sẽ ra đi về miền cát nóng
Nơi có quê hương mịt mù thuốc suʼng
Anh sẽ ra đi về miền mênh mông
Cơn gió Cao Nguyên, từng đêm lạnh lùng
Anh sẽ ra đi nặng hành trang đó
Đem dấu chân soi tuổi đời ngây thơ
Đem nỗi thương yêu vào niềm thương nhớ
Anh sẽ ra đi chẳng mong ngày về.
Trả lại em yêu con đường học trò
Những ngày Thủ Đô tưng bừng phố xá
Chủ nhật uyên ương, hẹn hò đây đó
Uống ly chanh đường, uống môi em ngọt
Trả lại em yêu mối tình vời vợi
Ngôi trường thân yêu, bạn bè cũ mới
Đường buồn anh đi bao giờ cho tới?
Nỗi đau cao vời, nỗi đau còn dài
Trả lại em yêu! Trả lại em yêu!
Mây trời xanh ngát…
Bản nhạc được phát hành năm 1972 – Mùa Hè đỏ lửa, khi khắp nơi trên miền Nam tin tức chiến sự đã dồn dập đăng lên trang đầu của các nhật báo. Và các sinh viên học sinh của chúng tôi ai cũng phấp phỏng lo âu vì lệnh tổng động viên đã ban hành.
Tâm hồn của nghệ sĩ đã nhạy cảm theo với thời cuộc, nhạc sĩ Phạm Duy đã cho ra đời bài ca mà trước khi bước vào quân trường, người lính sinh viên nào cũng đã từng nghe, từng hát và từng nghe tâm hồn mình ray rức theo từng giai điệu:
Trả lại em yêu, khung trời Ðại Học
Con đường Duy Tân cây dài bóng mát
Buổi chiều khuôn viên mây trời xanh ngát
Vết chân trên đường vẫn chưa phai tàn.
Niềm chia ly nào cũng buồn, và càng buồn hơn khi còn đang êm ấm dùi mài kinh sử dưới mái trường thân yêu mà phải trả lại cho người yêu khung trời Đại học. “Con đường Duy Tân cây dài bóng mát” từ khi đi vào nhạc Phạm Duy đã trở thành con đường học trò, con đường kỷ niệm, là con đường nổi tiếng nhất trong âm nhạc miền Nam (ngày nay là đường Phạm Ngọc Thạch). So với các con đường đẹp của Sài Gòn thì đường Duy Tân hồi ấy chưa đẹp lắm đâu, chưa “cây dài bóng mát” lắm đâu, nhưng nhờ ngón tay phù thủy phả vào âm nhạc của Phạm Duy mà con đường này được nhiều người biết đến.
Con đường Duy Tân gắn liền với “khung trời Đại Học” một thuở, có lẽ là bởi gần nơi này có 2 ngôi trường nổi tiếng là trường Đại Học Luật (nay là Đại học Kinh Tế) và trường Đại Học Kiến Trúc. Ở bên cạnh còn có Hồ Con Rùa, nơi chứng kiến biết bao nhiêu buổi hẹn hò, yêu đương, hờn giận, chia tay… của cả một thế hệ sinh viên Sài Gòn.
Trả lại em yêu, khung trời mùa Hạ
Ngọn đèn hiu hiu nỗi lòng cư xá
Vài giọt mưa sa hôn mềm trên má
Tóc em thơm nồng, dáng em hiền hòa
Giai điệu buồn, chậm rãi và ca từ thì từng lời, từng câu giống như thơ. “Ngọn đèn hiu hiu” và “nỗi lòng cư xá” là ca từ được nhạc sĩ sử dụng một cách thần tình thi sĩ khi ghép cụm từ này lại với nhau. Sài Gòn ngày xưa có nhiều cư xá (mà sau này người ta thường dùng cái từ kém thi vị hơn là “khu tập thể”). Đó là cư xá Chu Mạnh Trinh – nơi ở của các văn nhân, nghệ sĩ, hay cư xá Lữ Gia – nơi của những người có địa vị, lắm tiền nhiều của, và cũng có cả những cư xá sinh viên với “ngọn đèn hiu hiu” với tù mù ngọn nến.
Ca từ của Phạm Duy trong bài này mới đầu thì tưởng bình dân, nhưng khi nghe lại, đọc lại thì sang trọng và nền nã lắm, khác biệt với những ca khúc của các nhạc sĩ đương thời khác khi viết về nỗi buồn chia tay tuổi học trò phần nhiều ưa kể lể dài dòng tâm sự.
Anh sẽ ra đi về miền cát nóng
Nơi có quê hương mịt mù thuốc suʼng
Anh sẽ ra đi về miền mênh mông
Cơn gió Cao Nguyên, từng đêm lạnh lùng
Anh sẽ ra đi nặng hành trang đó
Ðem dấu chân soi tuổi đời ngây thơ
Ðem nỗi thương yêu vào niềm thương nhớ
Anh sẽ ra đi chẳng mong ngày về.
Những cung bậc được vút cao, thổ lộ nỗi buồn ngày mai anh sẽ về một nơi nào đó mịt mù thuốc suʼng. Dù có là miền thùy dương cát nóng hay cao nguyên giá lạnh cũng đều là về miền mênh mông, khi anh đã bỏ lại sau lưng tuổi đời ngây thơ và có điều bi thiết là “anh sẽ ra đi chẳng mong ngày về”. Đó là một viễn cảnh của “cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi”, xưa nay những người chinh nhân ra chiến trường mà có được mấy người sống sót quay trở về!
Trả lại em yêu con đường học trò
Những ngày Thủ Ðô tưng bừng phố xá
Chủ nhật uyên ương, hẹn hò đây đó
Uống ly chanh đường, uống môi em ngọt
Vẫn điệp khúc trả lại em yêu từng con đường từng kỷ niệm, những ngày phố xá bình yên những lần hò hẹn đưa đón. Câu: Uống ly chanh đường/ uống môi em ngọt được chúng tôi truyền miệng nhau bắt đầu từ đó, khi cho là Phạm Duy đã truyền khẩu được một câu thần khẩu để cho giới sinh viên học sinh ngưỡng mộ lấy làm câu ghi vào trong trí nhớ cũng như trong bộ sưu tập những câu thơ, lời nhạc hay nhất thế kỷ!
Trả lại em yêu mối tình vời vợi
Ngôi trường thân yêu, bạn bè cũ mới
Ðường buồn anh đi bao giờ cho tới
Nỗi đau cao vời, nỗi đau còn dài…
Trả lại em yêu! Trả lại em yêu!
Mây trời xanh ngát …
Click để nghe Thái Thanh hát Trả Lại Em Yêu trước 1975
Và ngày mai anh đi, mối tình trở nên vời vợi cùng ngôi trường sẽ trở thành mông lung ký ức. Ngày mai anh đi, lao vào con đường biết bao giờ cho tới, như dự cảm về nỗi buồn chiến chinh mà tuổi thư sinh lớp lớp lên đường mà nhiều chàng trai còn mơ hồ chưa hiểu lý tưởng là gì. Chỉ biết là nỗi đau khi xa khung trời Đại học của mình cao vời lắm, còn dài lắm.
Trả lại em yêu! Mây trời xanh ngát…
Tôi đã nghe bản nhạc này mùa Hè năm đó khi còn là học trò, khi tuyệt phẩm này mới thịnh hành. Xen lẫn với tâm trạng lo âu cho một ngày mai biết đâu mình cũng trở thành: “Anh sẽ ra đi nặng hành trang đó” là lòng xót xa cho những đôi tình nhân phải chia tay nhau như chuyện tình trong bài ca này.
Qua hơn 40 năm, mỗi khi nghe lại bài Trả Lại Em Yêu. Lạ lùng thay Mây trời vẫn xanh ngát…!
Trương Đình Tuấn
Bản quyền bài viết của nhacxua.vn