Khi nhắc đến ca sĩ Julie (trước đây có nghệ danh là Julie Quang), người ta thường nhắc đến ca khúc Mùa Thu Chết, và ngược lại. Đó như là một sự gắn kết định mệnh, vì mặc dù là ca khúc này đã 3 nữ danh ca thượng thặng khác trình bày, như Thái Thanh, Lệ Thu, nhưng cái tên được nhắc đến nhiều nhất vẫn là Julie.
Click để nghe Julie hát năm 1992
Mùa Thu Chết là ca khúc nổi tiếng của nhạc sĩ Phạm Duy phổ từ thơ của thi sĩ Pháp Apolinaire theo bản dịch tiếng Việt của Bùi Giáng. Ca khúc này gắn liền với sự nghiệp của Julie, bởi vì đây là ca khúc mà cô thu dĩa đầu tiên, là ca khúc đánh dấu thời điểm Julie chuyển sang hát nhạc Việt sau một thời gian dài hát nhạc ngoại trong những năm đầu của sự nghiệp. Đặc biệt hơn, bài hát này được nhạc sĩ Phạm Duy sáng tác riêng cho Julie, và cũng trong thời điểm đó, nghệ danh “Julie Quang” được nhạc sĩ Phạm Duy chọn để ra mắt công chúng.
Về nguồn gốc cái tên này, Julie kể lại rằng lúc cô thu âm bài Mùa Thu Chết, bà Sáu Liên (chủ hãng dĩa Việt Nam) yêu cầu ca sĩ phải có tên tiếng Việt để in trên bìa dĩa, và nhạc sĩ Phạm Duy đã ghép thêm tên Quang (tức Duy Quang) vào bên cạnh Julie, như là ngầm ý chúc phúc cho đôi uyên ương Duy Quang – Julie đã gắn bó với nhau được hơn 2 năm.
Click để nghe Mùa Thu Chết bản thu trong dĩa nhựa năm 1970 của Julie
Julie nói về bài hát như sau: “Mùa Thu Chết là một kết hợp của Thi Ca – East meets West (Đông Tây gặp gỡ) – thai nghén và sinh ra bởi những cổ thụ như Apolinaire, Bùi Giáng và Phạm Duy thì làm sao không đáp ứng được nhu cầu thời thế. Duyên may cho tôi kết tụ tại đấy…”
Trong hồi ký của mình, Julie kể rằng vào năm 1970, thời điểm cô bắt đầu được nhạc sĩ Phạm Duy dẫn dắt để chuyển sang hát nhạc Việt, cô không biết Bùi Giáng là ai, dù lúc đó ông đã là một thi sĩ lừng lẫy.
Một hôm Bùi Giáng đến thăm Phạm Duy, nhạc sĩ khoe với thi sĩ: “Để Moi bảo bọn nhỏ đàn hát cho Toi nghe! Julie, con hát bài “Vòng Tay Nữ Sinh” và bài “Hai Khía Cạnh Cuộc Đời nhé!” (Đó là 2 ca khúc nhạc ngoại lời Việt của Phạm Duy, tên gốc là To Sir With Love và Both Sides Now).
Trong lúc Julie hát thì Bùi Giáng cầm cây bút chì hí hoáy vào một tờ giấy… Rồi ông khen Julie hát hay, và nói: “Ông và Bố sẽ có bài hát dính liền với tên con!”
Khi Julie đang hát thì thi sĩ dịch bài thơ L’autaumne est morte của thiên tài Guillaume Apolinaire ra tiếng Việt ngay tại chỗ, và cũng trong ngày hôm ấy nhạc sĩ Phạm Duy đã cho ra đời ca khúc Mùa Thu Chết để dành riêng cho giọng hát Julie:
“Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo,
Em nhớ cho mùa thu đã ᴄhết rồi”
Câu chuyện bắt đầu với một cụm hoa Thạch thảo, một loài hoa nhỏ bé mong manh Thạch Thảo tượng trưng cho tình yêu và vẻ đẹp mềm mại, thanh tú, nữ tính. Hoa Thạch Thảo thường nở vào cuối Thu vì khi những bông hoa nhỏ bé ấy hé nở cũng là lúc mùa Thu sắp tàn.
Những hình ảnh đó đã đi vào bài thơ tiếng Pháp tuyệt tác: “L’adieu” của Guillaume Apollinaire:
L’adieu
J’ai cueilli ce brin de bruyère
L’automne est morte souviens-t’en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps brin de bruyère
Et souviens-toi que je t’attends
Bản dịch tiếng Pháp của thi sĩ đại tài Bùi Giáng:
Lời Vĩnh Biệt
Ta đã hái nhành lá cây thạch thảo
Em nhớ cho mùa thu đã ᴄhết rồi
Chúng ta sẽ không tao phùng được nữa
Mộng trùng lai không có ở trên đời
Hương thời gian mùi thạch thảo bốc hơi
Và nhớ nhé ta đợi chờ em đó…
Bài thơ và bài hát đều rất ngắn, nội dung cũng thật dung dị, không cao sang hay sâu xa thách đố, nhưng chỉ cần như vậy, bài hát đã tiếp nối bài thơ, trở nên bất tử trường tồn trong suốt hơn nửa thể kỷ.
Dù mùa Thu chẳng bao giờ ᴄhết , nó đi rồi lại trở về trong vòng xoay của đất trời, nhưng đã có biết bao cuộc tình đã ᴄhết trong mùa Thu, có bao người tình yêu dấu đã chia tay và chẳng bao giờ trở lại theo mùa Thu. Và bản nhạc Mùa Thu Chết bao nhiêu năm qua vẫn làm ngấn lệ bao cặp tình nhân.
Hoa Thạch thảo nguyên gốc trong bài thơ Pháp mang tên Bruyère, vốn không có ở Việt Nam. Rất nhiều người Việt vẫn quen gọi cúc tím (như trong hình bên trên) hay cúc cánh mối là hoa Thạch Thảo. Tuy nhiên đó không phải là loài hoa mà bài thơ – bài hát nhắc tới. Bruyère trong từ điển Pháp – Việt là Thạch Thảo, nhưng Bruyère là một loài hoa khác, không phải cúc và chỉ có mọc ở xứ ôn đới, cũng có màu tím, như trong hình bên dưới:
Đông Kha (nhacxua.vn)