Con đường mang tên Catinat/Tự Do – nay là Đồng Khời, dài chưa tới 1km (tính từ bến Bạch Đằng đến Nhà Thờ), nhưng có nhiều cửa hàng, khách sạn sang trọng, sầm uất bậc nhất Sài Gòn suốt 3 thế kỷ qua.
Đường Tự Do (từ 1975 là Đồng Khởi) là con đường có nhiều cây xanh, có những công trình kiến trúc trên 100 năm là Nhà Thờ, Bưu Điện, Opera House và Continental Palace, có khách sạn Caravelle nổi tiếng, có thương xá Eden với Eden Passage được nhiều người nhớ tới, có công viên Chi Lăng được ví như một vườn treo đầy cây xanh ở giữ khu vực đắc địa nhất. Đầu đường là con sông Sài Gòn, Bến Bạch Đằng với Majestic Hotel, và kết thúc là Vương Cung Thánh Đường (Nhà Thờ), là công trình kiến trúc độc đáo. Đường Tự Do còn có phòng trà Tự Do với những tiếng hát bay trên hàng phố bâng khuâng, có phòng trà Maxim’s vang bóng một thời, có hàng loạt những nhà hàng sang trọng từng đón bước chân biết bao nhiêu cặp đôi tài tử giai nhân một thời của Sài Gòn phồn hoa… Và còn nhiều nữa biết kể sao cho hết.
Trong bài này, xin nhắc về lịch sử đường Catinat/Tự Do, kèm theo đó là những hình ảnh xưa đẹp nhất của con đường này từ hơn nửa thế kỷ trước được lưu giữ lại đến ngày nay.
Có thể xem đây là bộ hình ảnh đường Tự Do trước năm 1975 đầy đủ nhất thể hiện đầy đủ những khung cảnh và tất cả các góc phố dọc theo tuyến đường này.
Từ khi Pháp bắt đầu kiểm soát toàn cõi Việt Nam, thành Gia Định đã có một con đường được đánh số 16, dẫn từ bờ sông thẳng vào cổng thành Bát Quái cũ (vị trí này, ngày nay là Hồ Con Rùa).
Đến năm 1865, khi đề đốc De La Grandière quyết định đặt tên cho từng con đường một thì đường 16 chính thức được mang tên Catinat. Nhận thấy đây là con đường có vị trí đắc địa, Pháp đã lựa chọn Catinat để thiết lập đầu tiên khi bắt đầu triển khai quy hoạch thành phố mở ra quãng thời gian vàng son của con đường này nói riêng và Sài Gòn nói chung. Ngày đó đường Catinat kéo dài đến tận đường Mayer (nay là Võ Thị Sáu)
Năm 1880, Nhà Thờ Đức Bà được xây dựng trên con đường này. Trong cùng năm đó, khách sạn hạng sang đầu tiên của xứ Nam Kỳ là Continental Palace được xây dựng trên đường Catinat, chỉ cách Nhà Thờ vài phút đi bộ. Vài năm sau, Bưu Điện Trung Tâm cũng được xây dựng ở gần kề đó, vào năm 1886. Hơn 10 năm sau, Nhà Hát Lớn (Opera House) cũng được khánh thành năm 1900 trên trục đường Catinat. Hiện nay, cả 4 công trình đồ sộ này vẫn còn giữ được nguyên kiến trúc sau hơn 100 năm.
Có thể thấy ngay từ thế kỷ 19, người Pháp đã quy hoạch cho đường Catinat trở thành một tuyến đường trọng yếu nhất của Sài Gòn với hàng loạt công trình, nhà hàng, khách sạn hạng sang. Sau khi Pháp rời khỏi Việt Nam, nền đệ nhất cộng hòa được thành lập, đường Catinat đổi tên thành đường Tự Do, tiếp tục kế thừa để trở thành một trong những tuyến đường đẹp nhất thủ đô Sài Gòn. từ năm 1976, đường Tự Do đổi tên thành Đồng Khởi, và từ đó đến nay, đây vẫn là con đường đắt đỏ nhất Sài Gòn.
Con đường này, kể từ khởi thủy cho đến nay đã mang 4 tên gọi, là đường 16, Catinat, Tự Do, Đồng Khởi, luôn luôn là con đường quan trọng bậc nhất của Sài Gòn.
Theo hình ảnh bản đồ thời VNCH ở dưới đây, đường Tự Do giao với các ngã 3, ngã 4 là Bến Bạch Đằng, Ngô Đức Kế, Hồ Huấn Nghiệp, Nguyễn Văn Thinh, Thái Lập Thành, Lê Lợi, Lê Thánh Tôn, Gia Long và Nguyễn Du.
Chúng ta hãy cùng nhau đi từ đầu đường, nơi giáp với sông Sài Gòn nơi có bến Bạch Đằng.
Đường Catinat/Tự Do cắt ngang đường Tôn Đức Thắng (tên hiện nay) tại bờ sông. Đoạn đường Tôn Đức Thắng ở vị trí này vào thời Pháp được mang tên đầu tiên là Quai de Donnai từ năm 1865. Sau đó đường này đổi thành Quai Napoléon, năm 1870 đổi là Quai du Commerce, đến 1896 đổi là Quai Francis Garnier, và 1920 đổi thành Quai le Myre de Vilers. Từ năm 1955, đoạn này mang tên Bến Bạch Đằng, và sau 1976, đường Bạch Đằng nhập với đường Cường Để rồi mang tên Tôn Đức Thắng như ngày nay.
Ngay đầu ngã 3 đường Catinat – Quai le Myre de Vilers (tên thời Pháp), hoặc Tự Do – Bạch Đằng (tên thời VNCH) là khách sạn Majestic danh tiếng. Từ khách sạn này có thể nhìn bao quát xuống toàn bến sông Bạch Đằng. Từ khi được xây dựng đến nay, khách sạn Majestic đã chứng kiến và đi qua nhiều sự thay đổi lịch sử của Sài Gòn.
Khách sạn Majestic được xây dựng cuối thập niên 1920 với 3 tầng lầu, chủ đầu tư một thương gia Việt gốc Hoa giàu có bậc nhất xứ Sài Gòn – Gia Định lúc bấy giờ là Hui Bon Hoa (tức Chú Hỏa – Hứa Bổn Hỏa). Năm 1965, khách sạn được cải tạo, nâng cấp theo bản vẽ của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ và được nâng thêm 2 tầng nữa.
Năm 1994, khách sạn được sửa chữa lại, mang kiến trúc Châu Âu thời Phục hưng. Năm 2003, tiếp tục được nâng cấp và thêm 3 tầng lầu nữa thành 8 tầng, mở rộng thêm về đường Tôn Đức Thắng như ngày nay. Đến năm 2007, khách sạn này được Tổng cục Du lịch công nhận đạt chuẩn 5 sao, là khách sạn 5 sao đầu tiên do người Việt tự đầu tư, quản lý, điều hành.
Khách sạn Majestic có địa chỉ ở số 1 Catinat, Tự Do, Đồng Khởi. Trước khi xây dựng Majestic, vị trí này là một khách sạn có tên là Nam Việt Khách Lầu. Đối diện ở bên kia đường là địa chỉ số 2 Catinat là khách sạn, quán cafe mang tên de la Rotonde. Trên lầu của khách sạn này là văn phòng của công ty tàu biển Chargeurs Reunis (Năm Sao) mà Văn Ba (Nguyễn Tất Thành) đến xin làm phụ bếp trên tàu Latouche Tréville để đi qua Pháp năm 1911.
Sau này, nhiều bài báo ở trong nước đính chính nói rằng Văn Ba lên bên tàu ngay tại đầu đường Catinat này để làm phụ bếp, chứ không phải ở Bến Cảng Nhà Rồng như sách sử đã ghi.
Toà nhà số 2 Catinat này vẫn còn giữ nguyên sau năm 1955, như bạn thấy ở trong hình sau đây:
Ở góc hình khác, chúng ta có thế thấy 2 tòa nhà số 1 và số 2 đường Tự Do ngay đầu đường:
Ở đằng sau khách sạn Majestic, đi vào trong một chút, vào thập niên 1960 là vũ trường, phòng trà nổi tiếng của nhạc sĩ Hoàng thi Thơ mang tên Maxim’s. Có một thời gian các hàng quán phải có tên tiếng Việt, nên Maxim’s mang tên là Mỹ Tâm.
Phòng trà Maxim’s không chỉ có ca nhạc mà còn có ăn uống dành cho giới thượng lưu, sang trọng. Dưới sự điều khiển của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ, phòng trà này có những màn nhạc kịch có chất lượng nghệ thuật cao.
Ở bên kia đường, ngay góc đường Tự Do – Ngô Đức Kế (tên thời Pháp là Catinat – Vannier) có 1 tòa nhà nổi tiếng là Saigon Palace Hotel, nay là Grand Hotel.
Khởi đầu của tòa nhà này là vào năm 1929, khi ông Henry Edouard Charigny de Lachevrotière – Tổng biên tập của một tờ báo Pháp cho xây dựng Grand Hotel Saigon tại số 8 Catinat và khai trương vào năm 1930. Trước đó nơi này chỉ là một cửa hàng nước giải khát nhỏ nằm ở góc đường Catinat (Tự Do) và Vannier (Ngô Đức Kế).
Đến năm 1932, Grand Hotel đổi chủ và đổi tên thành Saigon Palace.
Đến năm 1958, chính quyền có chính sách là các cửa hiệu phải có tên tiếng Việt, nên nơi này được mang tên Saigon Đại Lữ Quán, tồn tại đến năm 1975.
Sau năm 1975, đường Tự Do đổi tên thành đường Đồng Khởi, và nơi này cũng đổi tên thành khách sạn Đồng Khởi. Từ năm 1995 đến nay, khách sạn lấy lại tên nguyên thủy hồi thập niên 1930 là Grand Hotel Saigon.
Một số hình ảnh khác ở ngã tư Tự Do – Ngô Đức Kế thời thập niên 1960 – 1970.
Đi sâu vô trong vài chục mét, chúng ta tới ngã 3 Tự Do – Hồ Huấn Nghiệp, góc đường này có Eden Roc Hotel & Bar:
Ngày nay, vị trí của Eden Roc là cao ốc Times Square.
Hình dưới đây là dãy nhà trên đường Tự Do, ở giữa đoạn Ngô Đức Kế và Hồ Huấn Nghiệp:
Một góc ảnh khác của đoạn này:
Đi sâu vô trong một chút nữa, chúng ta sẽ gặp ngã 3 Catinat – D’Ormay (tên thời Pháp), Tự Do – Nguyễn Văn Thinh (tên thời VNCH) và Đồng Khởi – Mạc Thị Bưởi (tên từ sau 1975 cho đến nay). Hình dưới đây là đường Tự Do đoạn giữa Hồ Huấn Nghiệp và Nguyễn Văn Thinh, dãy nhà vẫn còn cho đến nay, nhưng không đẹp như xưa.
Ngay góc ngã 4 Tự Do – Nguyễn Văn Thinh là 4 địa điểm mặt tiền: Quán cafe Imperial, khách sạn Astor, tiệm thực phẩm Thái Thạch và nhà may Lương Tân.
Mời các bạn xem một số hình ảnh xung quanh góc ngã 4 này. Bên dưới là góc hình thể hiện được 3 vị trí ngã tư. Bên trái, phía gần là tiệm thực phẩm Thái Thạch. Phía bên kia đường, cùng bên trái hình là nhà may Lương Tân. Phía bên phải hình, góc xa là cafe Imperial. Góc còn lại (bị khuất) là khách sạn Astor.
Các hình ảnh về nhà may Lương Tân ở góc đường:
Cafe Imperial ở góc đường:
Khách sạn Astor:
Tiệm thực phẩm Thái Thạch:
Ngày nay, trong 4 căn nhà ở 4 góc đường này thì Imperial vẫn tương đối giữ được kiến trúc cũ. Khách sạn Astor thành khách sạn Hương Sen. Tiệm Thái Thạch đã trở thành tòa nhà SATRA, còn nhà may Lương Tân trở thành một mặt bằng của các quán cafe sang trọng.
Đi qua Tự Do – Nguyễn Văn Thinh một chút sẽ đến Ngã 3 Tự Do – Thái Lập Thành (nay là Đồng Khởi – Đông Du), là nơi tọa lạc của phòng trà ca nhạc – vũ trường Tự Do danh tiếng, nằm ở số 80 đường Tự Do của ông Ngô Văn Cường sở hữu. Nơi đây từng vang lên tiếng hát của hầu hết những ca sĩ một thời lừng lẫy, đặc biệt là Bích Chiêu, Khánh Ly, Lệ Thu…
Cũng tại góc phố này, nhạc sĩ Trường Sa đã viết: Tiếng hát bay trên hàng phố bâng khuâng… (Xin Còn Gọi Tên Nhau)
Hãy xem một số hình ảnh về vũ trường này sau đây:
Hiện nay, vị trí này là số 80 Đồng Khởi, đang được thương hiệu cafe Trung Nguyên Legend kinh doanh.
Ngay góc ngã 3 đường còn có cửa hàng mỹ nghệ Handicraft với mái hiên ấn tượng, gắn đèn sắp xếp kiểu trời sao, buổi tối bật đèn lung linh cả một góc phố.
Sau này vị trí Handicraft mọc lên khách sạn 5 sao nổi tiếng Sheraton như hiện nay.
Hình dưới đây là đứng từ ngã 3 Tự Do – Thái Lập Thành, ngay vị trí cửa hàng mỹ nghệ Handicraft nhìn ngược lại về phía ngã 4 Tự Do – Nguyễn Văn Thinh. Bên trái là vũ trường Tự Do, bên phải của hình là nhà hàng Kim Cương.
Hình dưới đây có góc nhìn rộng hơn của đoạn này:
Ngay chính diện ngã 3 là Nhà hàng Kim Cương, đối diện kia đường của vũ trường Tự Do. Bên tay phải nhà hàng Kim Cương là hiệu thuốc PHARMACIE DE FRANCE.
Ở dưới hình này, chụp đường Tự Do về đêm, cũng ở ngay đoạn đường này (nhưng ở ở thời điểm sau đó vài năm), phía bên trái chúng ta có thể thấy hiệu thuốc PHARMACIE DE FRANCE. Xa hơn nữa là góc phố Tự Do – Nguyễn Thiếp, nơi có tiệm BRODARD danh tiếng. Sau 1975, tên đường này đổi thành Nguyễn Thiệp (là tên sai).
Hình ảnh dưới đây là đứng từ vũ trường Tự Do nhìn về phía ngã 3 Tự Do – Nguyễn Thiếp. Hình này được chụp năm 1965, khi mà hiệu thuốc Normandi có từ thời Pháp thuộc vẫn còn. Kế bên đó là hiệu giày Bata cũng có từ thời Pháp.
Cùng 1 góc ảnh đó, nhưng hình dưới đây đợc chụp từ thập niên 1940. Có thể thấy lúc này đã có cửa hàng Bata ngay giữa hình.
Khoảng cuối thập niên 1960, nhà hàng Kim Cương dẹp tiệm, nhường chỗ cho Khách sạn Tự Do như trong hình bên dưới.
Một số hình khác cùa khách sạn Tự Do nằm ngay chính diện ngã 3 Tự Do – Thái Lập Thành
Ngày nay, vị trí của khách sạn Tự Do được xây một khách sạn mới tên là Bông Sen, tiệm Bata ở gần đó cũng đã không còn.
Ở hình dưới đây, bạn có thể thấy cửa hàng Bata và Brodard nằm sắt nhau ở góc đường Tự Do – Nguyễn Thiếp.
Cả 2 tiệm Bata và Brodard này đều đã có từ thời Pháp thuộc như hình dưới đây:
Cửa hàng Bata và Brodard vẫn tồn tại sau năm 1975, nhưng nay thì Bata đã không còn cửa hàng ở vị trí này nữa
Góc đường Tự Do – Nguyễn Thiếp.
Khoảng năm 2012, nhà hàng Brodard ở vị trí này bị đóng cửa và được Sony thuê lại làm cửa hàng trưng bày sản phẩm, sau đó đổi lại thành nhà hàng Brodard – Gloria Jean’s Coffees. Tuy nhiên thương hiệu cafe này cũng rời khỏi vị trí này chỉ sau một thời gian ngắn do chi phí thuê quá đắt đỏ. Đến năm 2019 thì cửa hàng Brodard được mở lại ở ngay vị trí này.
Từ ngã 3 Tự Do – Nguyễn Thiếp đi đến nữa là sẽ đến đại lộ Lê Lợi, công trường Lam Sơn, Phòng Thông Tin Đô Thành ngay góc ngã 3 có Nhà Hát Thành Phố (Nhà Quốc Hội, Hạ Nghị Viện).
Những hình dưới đây là dãy nhà giữa đường Tự Do ở giữa Nguyễn Thiếp và Lê Lợi, nơi có cinema Catinat, phòng trà Đêm Màu Hồng của nhạc sĩ Phạm Đình Chương (thông qua phía đường Nguyễn Huệ. Dãy nhà này nối liền khối với Phòng Thông Tin Đô Thành.
Dưới đây là loạt ảnh của báo LIFE chụp đường Tự Do ở phía đường Nguyễn Thiếp nhìn về phía Công trường Lam Sơn – nơi có Continental Palace và Caravelle Hotel, là 2 khách sạn lớn nhất ở Sài Gòn xưa.
Hình bên trên là Phòng Thông Tin bên cạnh công trường Lam Sơn. Đối diện bên kia đường của Phòng Thông Tin Đô Thành, là nơi tổ chức nhiều buổi triển lãm nghệ thuật của VNCH. Đối diện với Phòng Thông Tin bên kia đường Tự Do là khách sạn Caravelle danh tiếng
Sau đây là một số hỉnh ảnh của khách sạn Caravelle được xây năm 1956 và hoàn thành sau 3 năm. Thời điểm đó Caravelle là khách sạn sang trọng hiện đại nhất Sài Gòn với hệ thống phân phối nước nóng lạnh, máy phát điện, điều hòa, thang máy vận chuyển hàng hóa, kiếng chống đạn… Sau năm 1975, khách sạn đổi tên là Độc Lập và trở lại tên cũ sau 20 năm. Năm 1997, Caravelle được nâng cấp để kết nối vào cao ốc 24 tầng kế bên.
Những hình ảnh được chụp từ vị trí trên lầu hoặc sân thượng của khách sạn Caravelle:
Tiếp theo là ngã 3 Lê Lợi – Tự Do, nơi có công trường Lam Sơn và vị trí của 2 công trình nổi tiếng đã tồn tại trên 100 năm ở Sài Gòn: Opera House và Continental Palace.
Opera House là Nhà hát lớn đầu tiên ở Sài Gòn, một thời từng là Tòa nhà quốc hội, sau đó là trụ sở Hạ Nghị Viện. Còn Continental là khách sạn hạng sang đầu tiên của toàn cõi Nam Kỳ. Đây là 2 trong số công trình kiến trúc nổi tiếng nhất của Sai Gòn, dĩ nhiên là sẽ có rất nhiều hình xưa còn lưu lại. Mời bạn xem lại sau đây:
Nếu đi từ Continental tới một chút về Lê Thánh Tôn thì sẽ đi ngang qua Cars International số 138 đường Tự Do như trong hình bên trên.
Phía đối diện bên kia đường của Continental là thương xá Eden, nằm ở mặt tiền 2 đường Tự Do – Lê Lợi. Phía bên phải của hình này sẽ là Eden Cinema, nhà sách Xuân Thu, quán La Pagode mà chúng ta có thể xem hình bên dưới.
Đoạn đường Tự Do giữa Lê Lợi và Lê Thánh Tôn. Dãy nhà bên phải của hình (bao gồm cả Eden Passage) đã bị giải tỏa cùng với thương xá Eden để xây dựng thành Union Square. Dãy nhà bên trái hình (liền kề với Continental Palace) hiện giờ là TTTM Paskson (mặt tiền đường Lê Thánh Tôn.
Loạt hình bên dưới là Hành lang Eden (Eden Passage) nằm trên đường Tự Do, đoạn giữa Lê Lợi và Lê Thánh Tôn:
Nếu đi hết tới một chút nữa sẽ gặp ngã tư Tự Do – Lê Thánh Tôn, nơi có quán cafe La Pagode, là nơi gặp gỡ của các văn nghệ sĩ Sài Gòn trước năm 1975. Từ quán này có thể nhìn bao quát được công viên Chi Lăng xanh mát. Ngày nay công viên Chi Lăng đã bị một TTTM lớn chiếm dụng làm mặt tiền.
Bên trái hình là công viên Chi Lăng, bên phải hình là tòa nhà 7 tầng ở số 216 đường Tự Do (ngay góc đường). Nhìn qua bên kia đường chính là quán La Pagode (ngay chỗ có chữ La màu đỏ ở trong hình trên). Tòa nhà bên trái hình là khách sạn Alfaca.
Bên dưới là loạt ảnh của công viên Chi Lăng trên đường Tự Do – đoạn giữa Lê Thánh Tôn và Gia Long (nay là Lý Tự Trọng), nơi được xem là lá phổi xanh giữa lòng trung tâm Sài Gòn.
Hình bên trên là từ công viên nhìn qua bên kia đường, đó là tòa nhà 7 tầng ở số 216 đường Tự Do. Tòa nhà này sát với Tòa Đô Chánh ở đường Lê Thánh Tôn. Từ năm 2014, tòa nhà này bị đập bỏ để xây dựng thành một khối nhà gắn chung vào trụ sở UBND TP (tức Tòa Đô Chánh cũ) với cùng một kiến trúc cũ để mở rộng chiều ngang của tòa nhà hơn 100 năm tuổi này.
Đi tới chút nữa sẽ là ngã tư Tự Do và Gia Long (nay là Đồng Khởi – Lý Tự Trọng).
Hình bên trên là dãy nhà nằm ngay chính diện ngã 4 Tự Do – Gia Long.
Đây là một tòa nhà ở vị trí vàng của trung tâm thành phố. Thời Pháp, ngã từ đường này là giao lộ của đường Catinat và Gouverneur. Sau đó con đường Gouverneur đổi tên thành De La Grandlière.
Đến năm 1955, đường Catinat đổi tên thành Tự Do, đường De La Grandlière đổi tên thành Gia Long.
Tòa nhà trong hình này được xây năm 1926, hoàn thành năm 1927, thuộc sở hữu của Công ty Bất động sản Đông Dương SUFIC. Đây là một tòa nhà 5 tầng, được đào móng sâu để xây dựng. Trong quá trình đó, người ta đã khám phá ra một dấu tích của tường thành cũ, là phần còn lại của cổng thành Gia Định đã được xây từ năm 1790.
Sau năm 1975, tòa nhà này cho các đơn vị kinh doanh hàng quán thuê lại cho đến nay.
Đi qua giao lộ với đường Gia Long này là chúng ta đa đi gần hết đường Tự Do. Đi một chút nữa là sê kết thúc đường ở giao lộ với đường Nguyễn Du, nơi có Nhà Thờ Đức Bà án ngự đã hàng trăm năm, là một trong những biểu tượng của thành phố.
Mời các bạn xem lại hình sau đây để kết thúc bài viết này.
Bài: Đông Kha
Nguồn hình ảnh: manhhai flickr và các nguồn khác
Bản quyền bài viết của nhacxua.vn
