“Biên cương lá rơi Thu Hà em ơi
Đường dài mịt mùng em không đến nơi…”
Đó là những câu hát nổi tiếng về chuyện tình Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà mà hầu như ai cũng biết đến, với câu ca cổ được xem là kinh điển: “Tuấn mã ơi hãy phi nhanh về báo cho quân ta được rõ, rằng Võ Đông Sơ đã vùi thây nơi gió bụi quan hà”.
Tuy nhiên, Võ Đông Sơ và Bạch Thu Hà thực ra là ai thì hiếm có người biết rõ tường tận.
Nghe Ngọc Sơn hát Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà
Có một điều thú vị, đó là Võ Đông Sơ chính là con của chưởng hậu quân Võ Tánh, một trong những khai quốc công thần của vua Gia Long Nguyễn Ánh. Tuy nhiên chỉ có Võ Tánh là nhân vật lịch sử có thật, còn Võ Đông Sơ chỉ là một nhân vật hư cấu trong tiểu thuyết mang tên Giọt Máu Chung Tình, trong đó tác giả gán cho Võ Đông Sơ thành con của võ tướng Võ Tánh, người đã tuẫn tiết ở thành Bình Định để cứu binh sĩ của mình khi bị Trần Quang Diệu vây hãm.
Đó là một tiểu thuyết diễm tình nổi tiếng của văn chương Việt Nam từ gần 100 năm trước, xuất bản năm 1925, là tiểu thuyết đầu tay của tác giả Tân Dân Tử gồm 3 cuốn, 28 hồi.
Trong lời tựa cho truyện, tác giả đã viết: “Những nhà đại gia văn chương trong xứ ta khi trước hay dùng sự tích sử truyện Tàu mà diễn ra quốc văn của ta… và cũng chưa thấy tiểu thuyết nào làm ra một sự tích của kẻ anh hùng hào kiệt và trang liệt nữ thuyền quyên trong xứ ta đặng mà bia truyền cho dân rõ biết. Như vậy thì trong xứ ta chỉ biết khen ngợi sùng bái người anh hùng liệt nữ xứ khác mà chôn lấp cái danh giá của người anh hùng liệt nữ xứ mình, chỉ biết xưng tụng cái oai phong của người ngoại bang, mà vùi lấp cho lu mờ cái tinh thần của người bản quốc..
Kẻ anh hùng hào kiệt và trang liệt nữ thuyền quyên đó chính là Võ Đông Sơ và Bạch Thu Hà, trở nên nổi tiếng đình đám không chỉ trong văn học mà còn trong kịch và cải lương cổ nhạc. Chỉ sau đó vài năm, tác giả Nguyễn Tri Khương viết thành vở kịch Giọt Lệ Chung Tình (1927), soạn giả Mộc Quán – Nguyễn Trọng Quyền chuyển thể thành vở cải lương Giọt Máu Chung Tình (1928). Đến thập niên 1960, soạn giả Viễn Châu soạn Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà và nổi tiếng qua giọng ca Minh Cảnh và Lệ Thủy.
Click để nghe Minh Cảnh ca Võ Đông Sơ
Bài vọng cổ chỉ nói về nội dung Võ Đông Sơ sa cơ vào tay giặc chứ không thể kể hết thiên tình sử trắc trở của đôi trai tài gái sắc Võ Đông Sơ và Bạch Thu Hà trong tiểu thuyết. Tác giả Tân Dân Tử đã cho Võ Đông Sơ thành tướng nhà Nguyễn đi đánh giặc… Mãn Thanh và ƭử trận, sau đó Bạch Thu Hà cũng tuẫn tiết theo.
Trong truyện, tác giả cũng cho trước miếu thờ Võ Đông Sơ và Bạch Thu Hà đôi câu liễn khắc lên thạch trụ:
“Phận đứng anh hùng, một thác ơn đền non nước Việt
Tấm gương liệt nữ, ngàn thu danh rạng đất trời Nam”
Bìa tiểu thuyết Giọt máu chung tình qua các thời kỳ
Thiên tình sử của đôi trai tài gái sắc Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà
Trong tiểu thuyết, Bạch Thu Hà là con quan Tổng trấn Tây Thành Bạch Công (Hà Nội), còn Võ Đông Sơ là con của Hoài Quốc công Võ Tánh và công chúa Ngọc Du (em gái của vua Gia Long). Trong chính sử, Võ Tánh thực sự đã cưới Ngọc Du công chúa, và có một người con trai tên Võ Khánh, từng làm tới chức Khinh xa đô úy.
Sau khi Võ Tánh tuẫn tiết ở thành Bình Định, Võ Đông Sơ sống với người chú ruột tại Bình Định, ngày ngay văn ôn võ luyện để chờ dịp cứu nước. Lúc bấy giờ có giặc Tàu Ô (chỉ những toán cướp biển từ Trung Quốc) đang hoành hành ở Biển Đông, triều đình mở khoa thi để chọn tướng tài dẹp giặc. Võ Đông Sơ ra kinh ứng thí. Trong thời gian lưu lại ở kinh kỳ, chàng quen với người bạn tên là Triệu Dõng, và bên cạnh đó còn gặp phải sự đố kỵ tài năng của Bạch Xuân Phương – chính là anh ruột của tiểu thư Bạch Thu Hà.
Trong một lần Võ Đông Sơ ra tay đánh bọn cướp cứu tiểu thư Bạch Thu Hà trên đường đi lễ chùa, đôi trai tài gái sắc đã phải lòng nhau. Dưới ánh trăng rằm, bên ngôi cổ tự, hai người đã thề nguyện chuyện trăm năm. Sau đó, Võ Đông Sơ thi đậu võ quan và được phong làm Đô úy lãnh quân đi dẹp giặc. Ở nhà, Bạch Thu Hà bị gia đình bắt phải lấy một tên vô lại – bạn của anh trai Bạch Xuân Phương tên là Trần Xuân. Bạch Thu Hà bỏ trốn khỏi nhà, thân gái dặm trường phiêu bạt đi tìm người yêu Võ Đông Sơ.
Trong cơn hoạn nạn, Bạch Thu Hà được Triệu Dõng và em gái Triệu Dõng là Triệu Nương cứu giúp thoát khỏi tay chủ sơn trại Nhứt Lang ép làm vợ. Sau đó, Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà lại được trùng phùng, nhưng không được bao lâu thì biên ải có giặc xâm phạm, vua ban chiếu cử Võ Đông Sơ cầm binh lên Lạng Sơn đánh giặc. Sau nhiều trận ác liệt, Võ Đông Sơ ƭử trận nơi biên ải. Trong phút giây hấp hối chàng không ngừng gọi tên Bạch Thu Hà và nhắn gởi ba quân báo hung tin cho nàng hay. Bạch Thu Hà đã khóc thảm thiết bên linh cữu Võ Đông Sơ và dùng gươm báu quyên sinh để giữ trọn chung thủy với người tình.
Tổng hợp