Tên tuổi soạn giả Kiên Giang – Hà Huy Hà (1929-2014) gắn bó với nhiều vở cải lương nổi tiếng như “Áo cưới trước cổng chùa”, “Sơn nữ Phà Ca”, “Người vợ không bao giờ cưới”… Tuy nhiên ông được biết đến nhiều nhất là với tư cách tác giả bài thơ “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” được phổ nhạc rất quen thuộc công chúng hơn nửa thế kỷ qua.
Nhà thơ Kiên Giang – Hà Huy Hà sinh ra và lớn lên ở An Biên – Kiên Giang. Mảnh đất ấy được nhà văn đồng hương Sơn Nam thú nhận trong lời tựa tập thơ “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” một cách chân thành: “Vốn liếng về từ ngữ người Kiên Giang rất ít, hàng ngày sống lân la với người Hoa bán tạp hoá và người Khơ-me làm ruộng. Ở đây có thể nói tiếng Việt không phát triển, lại thêm “tiếng lóng” mà người địa phương khác khó chấp nhận. Vốn duy nhất là ca dao được mẹ dạy cho, từ thuở ấu thơ. Vốn quan trọng hơn vẫn là cái tâm, lòng yêu nước, muốn giới thiệu tâm hồn người dân nghèo xóm mình với cả nước, cùng chia sẻ buồn vui…”.
Cũng giống như Sơn Nam từ huyện Gò Quao, Kiên Giang – Hà Huy Hà rời quê nhà lên Cần Thơ học trung học ở Trường tư thục Nam Hưng, với tên thật Trương Khương Trinh.
Nhà thơ Kiên Giang
Ở xứ Tây Đô, chàng trai Trương Khương Trinh đã quen cô gái Nguyễn Thị Nhiều học cùng lớp. Nguyễn Thị Nhiều là dân Sóc Trăng, họ tên thì dân dã nhưng nhan sắc không thua kém gì những tiểu thư vùng sông nước Hậu Giang. Đặc biệt, Nguyễn Thị Nhiều viết chữ rất đẹp. Vì vậy, khi được Trường tư thục Nam Hưng giao cho việc làm báo tường, Trương Khương Trinh lập tức rủ Nguyễn Thị Nhiều tham gia. Làn da trắng mịn, mái tóc thả dài, đôi mắt mở to, khuôn mặt xinh xắn… của Nguyễn Thị Nhiều đã khiến Trương Khương Trinh run rẩy trái tim cậu trai mới lớn.
Gia đình Nguyễn Thị Nhiều theo đạo Thiên Chúa, nên dù trọ học thì cô vẫn giữ nếp đi nhà thờ vào mỗi cuối tuần. Trương Khương Trinh nhiều lần lẽo đẽo bám theo bóng dáng Nguyễn Thị Nhiều mặc áo tím cài hoa trắng thong thả bước về phía giáo đường ngân vang tiếng chuông mà hồi hộp, mà si mê. Nguyễn Thị Nhiều cũng có cảm tình với chàng trai miệt thứ Trương Khương Trinh chịu khó học hành và nhiều tài lẻ. Thế nhưng, họ chưa kịp thề non hẹn biển thì chiến tranh bùng nổ. Trương Khương Trinh xếp bút nghiên, vào bưng biền theo Việt Minh. Thời gian và bom đạn, không ai đoán được điều gì có thể xảy ra, niềm riêng được Trương Khương Trinh khép lại như một hồi ức.
Năm 1955, rời khỏi bưng biền, Kiên Giang – Hà Huy Hà bất ngờ khi người xưa đến tìm ông. Vẫn dung nhan kiều diễm, Nguyễn Thị Nhiều đến chào cố nhân một tiếng, để… đi lấy chồng. Kiên Giang – Hà Huy Hà thổ lộ: “Thật xót xa khi suốt tháng ngày loạn lạc, cô ấy vẫn chờ vẫn đợi tôi âm thầm, mà tôi không hề biết. Tiễn cô ấy về Sóc Trăng chọn ngày vu quy, tôi cứ day dứt mãi. Hai năm sau, ngày 14/11/1957, khi đang trên đường công tác ở Bến Tre, gặp một đám cưới trong xóm đạo, tôi liền cảm tác viết được bài thơ “Hoa trắng thôi cài lên áo tím” với mong muốn trả nợ một ân tình khôn nguôi”.
Bài thơ “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” được ghi rõ “Tâm tình người trai ngoại đạo đối với cô gái có đạo” lập tức nổi tiếng trong giới mộ điệu:
Lâu quá không về thăm xóm đạo
Từ ngày binh lửa xoá không gian
Khói bom che lấp chân trời cũ
Che cả người thương, nóc giáo đường
Mười năm trước em còn đi học
Áo tím điểm tô đời nữ sinh
Hoa trắng cài duyên trên áo tím
Em là cô gái tuổi băng trinh…
Mỗi lần tan lễ chuông ngừng đổ
Hai bóng cùng đi một lối về…
Công chúng càng tin “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” là kết quả một chuyện tình nhiều nước mắt, khi nhạc sĩ Huỳnh Anh phổ nhạc thành ca khúc cùng tên. Sau đó, nhạc sĩ Anh Bằng lại dựa vào bài thơ “Hoa trắng thôi cài lên áo tím” để viết thành ca khúc “Chuyện tình hoa trắng” thật lâm ly.
Bản nhạc “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” xuất bản lần đầu tiên
Hai bài hát “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” và “Chuyện tình hoa trắng” cùng tồn tại, dù được khai thác ở hai góc độ khác nhau. Bài hát “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” dịch chuyển theo hướng lưu luyến:
Từ khi giặc tràn qua xóm đạo
Anh làm chiến sĩ giữ quê hương
Giữ màu áo tôi thương
Giữ màu tím tôi mơ
Giữ hàng tre, cây đa xiêu đầu làng
Pháo hồng đưa chuyến đò sang sông
Áo tím ngày xưa đi lấy chồng
Chuông đổ ngân vang hồn vĩnh biệt
Đưa em về bến đục hay trong
Hoa trắng thôi cài trên áo tím
Tàn rồi bao kỷ niệm xa xưa
Núi xanh, sông biếc còn rơi lệ
Hoa trắng nay thành hoa cố nhân
Còn bài hát “Chuyện tình hoa trắng” lại mang đầy day dứt:
Hoa trắng thôi cài trên áo tím
Mà cài trên nắp áo quan tài
Hoa trắng thôi cài trên áo tím
Nỗi buồn ôi kỷ niệm ban đầu
Xe tang đã khuất nẻo đời
Chuông nhà thờ khóc tiễn người ngàn thu
Chiều nay áo tím bơ vơ
Thương cành hoa trắng trên mồ người xưa
Khác với hoàn cảnh đẫm tủi hờn trong bài thơ “Hoa trắng thôi cài trên áo tím”. Tình bạn giữa Kiên Giang – Hà Huy Hà và Nguyễn Thị Nhiều vẫn được duy trì nhiều năm sau. Có điều sự lan toả của tác phẩm này khiến người vợ của Kiên Giang – Hà Huy Hà không bao giờ mặc áo tím và cũng tuyệt đối không dùng bất kỳ thứ gì màu tím trong nhà. Có thể là ghen tuông đàn bà, mà cũng có thể là người vợ muốn dành cho chồng mình một góc riêng màu tím để hoài vọng quá khứ long lanh.
Năm 1998, bà Nguyễn Thị Nhiều – nguyên mẫu trong bài thơ “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” qua đời. Lúc hấp hối, bà dặn dò con cháu: “Báo tin cho ông Trương Khương Trinh biết nhé!”. Thế nhưng, Kiên Giang – Hà Huy Hà vốn có máu giang hồ này đây mai đó, mãi gần một năm sau mới về Cần Thơ thắp cho “cô gái có đạo” năm nào một nén nhang tiếc nuối!
Nguyên tác bài thơ Hoa Trắng Thôi Cài Lên Áo Tím sáng tác năm 1958:
Lâu quá không về thăm xóm đạo
Từ ngày binh lửa cháy quê hương
Khói bom che lấp chân trời cũ
Che cả người thương nóc giáo đường
Mười năm trước em còn đi học
Áo tím điểm tô đời nữ sinh
Hoa trắng cài duyên trên áo tím
Em còn nguyên vẹn tuổi băng trinh
Quen biết nhau qua tình lối xóm
Cổng trường đối diện ngó lầu chuông
Mỗi lần chúa nhật em xem lễ
Anh học bài ôn trước cổng trường
Thuở ấy anh hiền và nhát quá
Nép mình bên gác thánh lầu chuông
Để nghe khe khẽ lời em nguyện
Thơ thẩn chờ em trước thánh đường
Mỗi lần tan lễ, chuông ngừng đổ
Hai bóng cùng đi một lối về
E lệ em cầu kinh nho nhỏ
Thẹn thùng, anh đứng lại không đi
Sau mười năm lẻ anh thôi học
Nức nở chuông trường buổi biệt ly
Rộn rã từng hồi, chuông xóm đạo
Khi nàng áo tím bước vu quy
Anh nhìn áo cưới mà anh ngỡ
Chiếc áo tang liệm kín khối sầu!
Hoa trắng thôi cài trên áo tím
Giữ làm chi kỷ vật ban đầu!
Em lên xe cưới về quê chồng
Dù cách đò ngang cách mấy sông
Vẫn nhớ bóng vang thời áo tím
Nên tình thơ ủ kín trong lòng
Từ lúc giặc ruồng vô xóm đạo
Anh làm chiến sĩ giữ quê hương
Giữ màu áo tím, cành hoa trắng
Giữ cả trường xưa, nóc giáo đường
Giặc chiếm lầu chuông xây ổ súng
Súng gầm rung đổ gạch nhà thờ
Anh đem gạch nát, xây tường lủng
Chiếm lại lầu chuông, giết kẻ thù
Nhưng rồi người bạn đồng song ấy
Đã chết hiên ngang dưới bóng cờ
Chuông đổ ban chiều, hồi vĩnh biệt
Tiễn anh ra khỏi cổng nhà thờ
Hoa trắng thôi cài trên áo tím
Mà cài trên nắp áo quan tài
Điểm tô công trận bằng hoa trắng
Hoa tuổi học trò, mờ thắm tươi
Xe tang đã khuất nẻo đời
Chuông nhà thờ khóc đưa người ngàn thu
Từ đây tóc rũ khăn sô
Em cài hoa trắng lên mồ người xưa.
Theo Tuy Hoà/Kiến Thức Gia Đình
