Lịch sử những đường phố Sài Gòn xưa: Hồng Thập Tự – Con đường thiên lý cổ xưa nhất của Sài Gòn

Hồng Thập Tự (nay là Nguyễn Thị Minh Khai) là một trong những tuyến đường quan trọng bậc nhất của Sài Gòn xưa và nay. Đường Hồng Thập Tự trước 1975 tương ứng với đường Nguyễn Thị Minh Khai (giai đoạn từ sau năm 1991), nối từ cầu Thị Nghè đến ngã 6 Cộng Hòa.

Đây là một trong những con đường cổ xưa nhất của Sài Gòn, chính là một trong 3 đường thiên lý (đường Cái Quan), cũng là đường thiên lý quan trọng nhất đi về phía Bắc thẳng hướng kinh đô Huế, kể từ sau khi vùng đất phương Nam được chúa Nguyễn khai phá.

Khi người Pháp chiếm được thành Gia Định, họ gọi tên đường này là stratégique (đường chiến lược). Khi Sài Gòn bắt đầu được quy hoạch thành một đô thị lớn, con đường huyết mạch này được đánh số là đường 25, rồi đến năm 1865 thì con đường này chính thức mang tên Chasseloup Laubat.

Gần 10 năm sau đó, người Pháp mở ngôi trường công lập đầu tiên ở Sài Gòn ngay chính giữa con đường này, đặt tên là Collège Indigène (Trung học bản xứ). Đến năm 1928, trường trung học bản xứ được đặt lại tên theo tên của đường: Trường Collège Chasseloup Laubat. Từ năm 1955 đến nay, trường đổi thành tên Lê Quý Đôn.

Tên đường Chasseloup Laubat đã được giữ nguyên trong suốt 90 năm, trước khi được đổi tên thành Hồng Thập Tự vào năm 1955. Chasseloup Laubat (1754-1833) là tên của một bộ trường Pháp phụ trách thuộc địa.

Ở ngay góc đường Chasseloup Laubat – Verdun (sau 1955 mang tên Hồng Thập Tự – Lê Văn Duyệt, nay là đường NTMK-CMT8), thuộc khuôn viên vườn Bờ Rô (Vườn Tao Đàn) có một khu nhà là trụ sở của hội Hồng Thập Tự. Sau năm 1955, nơi này còn là trụ sở của bộ Y tế VNCH, nên khi Thuần Phong – Ngô Văn Phát được giao việc đặt tên lại cho toàn bộ tên đường Sài Gòn vào năm 1955, ông đã đổi tên đường Chasseloup Laubat thành Hồng Thập Tự.

Tên đường Hồng Thập Tự đã tồn tại tròn 20, đến tháng 8 năm 1975 thì đổi tên thành Xô Viết Nghệ Tĩnh. Đường Xô Viết Nghệ Tĩnh lúc này kéo dài từ ngã 6 Cộng Hòa cho đến tận Thanh Đa, bao gồm các đường cũ là Hồng Thập Tự (từ ngã 6 Cộng Hòa đến cầu Thị Nghè) và đường Hùng Vương (từ cầu Thị Nghè đến Thanh Đa).

Cũng vào tháng 8 năm 1975, đường Pasteur đổi thành tên Nguyễn Thị Minh Khai. Tuy nhiên viện xóa tên đường Pasteur (đồng thời đổi tên Viện Pasteur thành Viện dịch tễ) đã làm cho hiệp hội các viện Pasteur quốc tế ngưng viện trợ (cả về vật chất lẫn nghiên cứu khoa học) cho Viện nghiên cứu dịch tễ Việt Nam, nên từ năm 1991 thì đường Pasteur được trả lại tên cũ (đặt từ năm 1955), đồng thời cùng thời điểm đó thì đường Xô Viết Nghệ Tĩnh đoạn từ ngã 6 Cộng Hòa đến cầu Thị Nghè được đặt tên Nguyễn Thị Minh Khai cho đến ngày nay.

Sau đây mời các bạn xem lại hình ảnh đường Hồng Thập Tự xưa qua từng góc đường.

Khởi đầu đường Hồng Thập Tự sẽ là cầu Thị Nghè, là vị trí ngăn cách 2 đường Hồng Thập Tự và Hùng Vương (Đoạn đường Hùng Vương này thuộc tỉnh Gia Định, tương ứng với đường Xô Viết Nghệ Tĩnh ngày nay):

Ngay đầu đường Hồng Thập Tự là Thảo Cầm Viên Sài Gòn, thường hay được gọi là Sở Thú, là công viên Bách Thảo – Vườn Thú nổi tiếng của Sài Gòn, được bắt đầu xây dựng năm 1865, là vườn thú lâu đời, có tuổi thọ đứng hàng thứ 8 trên thế giới.

Cho đến thập niên 1990, Sở Thú vẫn là một địa điểm quen thuộc cho những buổi vui chơi, thư giãn cuối tuần của người dân Sài Gòn và những tỉnh lân cận.

Thảo Cầm Viên nằm trên Nguyễn Bỉnh Khiêm và đi qua 3 con đường Hồng Thập Tự, Thống Nhứt và Cường Để (nay là NTMK, Lê Duẩn, Tôn Đức Thắng), có cổng chính nằm bên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm:

Một số hình ảnh khác của ngã 4 Hồng Thập Tự – Nguyễn Bỉnh Khiêm:

–

–

Từ Hồng Thập Tự – Nguyễn Bỉnh Khiêm đi tới một chút sẽ đến một khu vực có nhiều địa điểm nổi tiếng: Sân vận động Hoa Lư, nơi nhiều lần diễn ra đại hội nhạc trẻ thu hút hàng chục nghìn người. Sân Hoa Lư nằm ngay ngã tư Hồng Thập Tự – Đinh Tiên Hoàng, cũng là nơi đặt trụ sở của đài truyền hình, bên cạnh đó còn có trường đại học Văn Khoa (nay là trường ĐH KHXHNV), là nơi ca sĩ Hoàng Oanh và Thanh Lan từng theo học, cũng là nơi cặp đôi Trịnh Công Sơn & Khánh Ly vụt sáng trên vòm trời nghệ thuật tại quán Văn đằng sau trường.

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Từ ngã 4 này, đi thêm 2 giao lộ nữa sẽ đến Hồng Thập Tự- Hai Bà Trưng:

–

–

–

–

–

–

–

Đi một đoạn nữa sẽ đến ngã 4 Hồng Thập Tự – Duy Tân (nay là Nguyễn Thị Minh Khai – Phạm Ngọc Thạch). Sau đây là một số hình ở góc đường này:

–

–

–

–

Đi một đoạn nữa sẽ gặp ngã 4 Hồng Thập Tự – Pasteur, nơi có địa điểm nhận diện quen thuộc suốt hơn 60 năm qua, đó là cây xăng. Trước 1975 đây là cây xăng SHELL, nay vẫn là cây xăng, của Petrolimex:

–

–

–

–

–

–

Đi một đoạn ngắn nữa sẽ đến ngã 4 Hồng Thập Tự – Công Lý (Nay là NTMK – NKKN), nơi góc đường có trường Lê Quý Đôn, tức trường Collège Chasseloup Laubat cũ, là ngôi trường trung học công lập đầu tiên ở Sài Gòn. Đối diện bên kia của trường chính là bên hông của Dinh Độc Lập. Đây có thể gọi là trung tâm của con đường Hồng Thập Tự.

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Đi một chút nữa, hết khuôn viên Dinh Độc Lập sẽ gặp ngã 3 Hồng Thập Tự – Huyền Trần Công Chúa. Đường Huyền Trần Công Chúa là con đường đặt biệt, chiều dài của nó vừa bằng chiều rộng của khuôn viên Dinh Độc Lập, nằm ở phía sau dinh, nối đường Hồng Thập Tự và đường Nguyễn Du. Con đường nhỏ này rất vắng, có 2 hàng cây cao thẳng tắp che bóng mát. Sau năm 1968, có thời gian đường Huyền Trần Công Chúa bị rào chặn để đảm bảo an ninh cho dinh tổng thống.

Đi một chút nữa sẽ đến ngã 4 Hồng Thập Tự – Trương Công Định/Đoàn Thị Điểm (nay là NTMK – Trương Định).

Con đường Trương Định đi xuyên qua Vườn Tao Đàn (nay là công viên Tao Đàn), có cây rợp bóng mát:

Vườn Tao Đàn thời Pháp thường được gọi là Vườn Ông Thượng, hoặc vườn Bờ Rô, ban đầu vốn là vườn phía sau lưng Dinh Norodom (Dinh Độc Lập), sau đó tách ra thành khu riêng bằng cách mở con đường mang tên Poulo Condor (Côn Đảo), sau đó đổi tên thành Miss Clavell. Từ năm 1955 đến nay thì con đường đó chính là Huyền Trân Công Chúa.

Sau đó có thêm một con đường cắt ngang qua khu vườn này nữa, mang tên Roze (sau 1955 tên là Trương Công Định, sau 1975 tên là Trương Định). Nối dài với đường Roze, cắt ngang với Chasseloup Laubat (Hồng Thập Tự) là đường mang tên Jardin (trong Tiếng Pháp mang nghĩa là “Vườn”), sau 1955 đường Jardin đổi tên thành Đoàn Thị Điểm. Sau 1975, đường Trương Công Định nhập với đường Đoàn Thị Điểm thành một đường tên là Trương Định như ngày nay

–

Đi qua cổng Vườn Tao Đàn một chút nhìn bên phải sẽ gặp ngã 3 Hồng Thập Tự – Bà Huyện Thanh Quan. Đối diện bên kia đường nhìn xéo sẽ thấy trụ sở Hồng Thập Tự và Bộ Y Tế:

Ban đầu khu đất này là viện dục nhi năm 1917, nằm trong khuôn viên Vườn Ông Thượng, ngay góc đường Chasseloup Laubat – Verdun (sau 1955 mang tên Hồng Thập Tự – Lê Văn Duyệt, nay là đường NTMK-CMT8). Năm 1932, phần phía tây được giao cho hội Hồng Thập Tự. Một năm sau đó, viện dục nhi không còn và một phần của nơi này trở thành sở Y tế vào ngày 1 tháng 5 năm 1933, phần còn lại trở thành Nhà thương thí Krautheimer.

Năm 1951, Hội Hồng Thập Tự Việt Nam chính thức được thành lập tại Sài Gòn, đặt trụ sở ở nơi này. Vì vậy mà năm 1955, con đường Chasseloup Laubat được đổi tên thành Hồng Thập Tự. Đồng thời trong cùng năm 1955, một phần của khu nhà này cũng là trụ sở của bộ Y Tế VNCH, nay là Sở Y Tế TPHCM.

Một số hình ảnh của góc ngã tư Hồng Thập Tự – Lê Văn Duyệt (nay là đường NTMK-CMT8):

–

–

–

–

–

–

–

–

Từ ngã 4 Hồng Thập Tự – Lê Văn Duyệt đi 1 chút nữa sẽ gặp cinema Olympic nổi tiếng, sau này là nơi đóng đô của đoàn Kim Chung, số 97 Hồng Thập Tự (nay trở thành trung tâm văn hóa).

–

Từ rạp Olympic đi tới chút nữa sẽ đến ngã 3 Hồng Thập Tự – Bùi Chu (nay là NTMK – Tôn Thất Tùng)

Ngay đoạn này còn có một địa điểm nổi tiếng, đó là CLB Thể Thao Saigon Cercle Sportif Saigonnais, nay là Cung văn hóa Lao Động:

–

–

–

–

Từ Hồng Thập Tự – Bùi Chu đi thêm chút nữa sẽ gặp các đường cắt ngang rất nhỏ là Nguyễn Thượng Hiền, Lương Hữu Khánh.

Đi một chút nữa là sẽ gặp giao lộ quan trọng là Hồng Thập Tự cắt ngang Cống Quỳnh và Cao Thắng, nơi có bảo sanh viện Từ Dũ.

Vào năm 1937, gia tộc Hui Bon Hoa (tức chú Hỏa) đã hiến mảnh đất riêng với diện tích 19.123m2 trên đường Arras cũ (nay là đường Cống Quỳnh) để xây bảo sanh viện mang tên Maternité Indochinoise.

Năm 1944, bệnh viện đổi tên thành Việt Nam Bảo sanh viện. Đến năm 1946 được đổi thành Maternité George Béchamps còn dân chúng thường gọi là “Nhà sanh Chú Hỏa”. Đến năm 1948, bệnh viện được mang tên của thái hậu triều Nguyễn: Từ Dụ, tuy nhiên đọc chệch là Từ Dũ và được đổi tên thành Bảo sanh viện Từ Dũ.

–

–

–

–

–

–

Từ góc đường này, đi một chút nữa là sẽ kết thúc đường Hồng Thập Tự, đó là ngã 6 Cộng Hòa. Ngã 6 này được đặt theo tên con đường mang tên Cộng Hòa (nay là đường Nguyễn Văn Cừ). Trước khi ra tới ngã 6, đường Hồng Thập Tự cắt chéo đường Phạm Viết Chánh tạo thành mũi tàu:

–

Bài: Đông Kha (nhacxua.vn)
Hình ảnh: manhhai flickr