Trời cuối thu rồi em ở đâu
Nằm trong đất lạnh chắc em sầu
Thu ơi, đánh thức hồn ma dậy
Ta muốn vào thăm đáy mộ sâu
Đó là bài thơ nổi tiếng của thi sĩ Đinh Hùng đã từng được nghệ sĩ Hồ Điệp diễn ngâm trong chương trình thơ Tao Đàn phát trên đài phát thanh Sài Gòn nhiều lần trước 1975.
Hồn thơ qua giọng ngâm tuyệt diệu như bay là đà dưới ánh trăng xanh mờ đục, đậm chất liêu trai.
Khi Hồ Điệp nức nở ngâm bài Gửi Người Dưới Mộ này để gửi đến hàng triệu thính giả Sài Gòn năm xưa, có bao giờ bà nghĩ là một ngày nào đó mình cũng sẽ phải phiêu lạc giang hồ, để rồi thật sự gửi hồn mình về giữa chốn u minh? Bởi vì bà đã ra đi vĩnh viễn trong một đêm băng rừng giữa gió sương, hồn phiêu diêu giữa những xa xôi đất lạ quê người…
Nếu còn sống, thì năm nay (2020) Hồ Điệp đã tròn 90 tuổi. Nhưng mệnh của bà không được dài lâu đến như vậy, mà đã ra đi ở tuổi gần sáu mươi trên đất Cao Miên khi đang cố gắng rời khỏi quê hương.
Trước năm 1975, hầu như người yêu thơ nào cũng biết đến chương trình ngâm thơ Tao Đàn do thi sĩ Đinh Hùng sáng lập từ năm 1954 và phát trên đài phát thanh Sài Gòn 45 phút mỗi tối thứ hai, tư và sáu trong tuần.
Click để nghe 1 chương trình ngâm thơ Tao Đàn trên đài phát thanh năm xưa
Về các nghệ sĩ ngâm thơ trong ban Tao Đàn, phía nam có Hoàng Thư, Thanh Hùng, Tô Kiều Ngân, Quách Đàm… Phia nữ có danh ca Thái Hằng, Giáng Hương, và đặc biệt là Hồ Điệp, người có giọng ngâm mang phong cách cổ điển rất được thính giả Sài Gòn gốc Bắc yêu thích.
Nghệ sĩ Hồ Điệp sinh năm 1930, tên thật Nguyễn Thị Tý, ra đời trong một gia đình mà các chị em biết hát chầu văn lẫn cô đầu. Thi sĩ Đinh Hùng đã đặt cho bà nghệ danh Hồ Điệp, và cũng chính Đinh Hùng khám phá ra một Hồ Điệp có chất giọng độc đáo, sâu lắng không ai bắt chước được, nên mời bà về cộng tác với chương trình thơ ca Tao Đàn phát sóng trên đài phát thanh Sài Gòn. Từ đó cả miền Nam đêm đêm lắng nghe Hồ Điệp ngâm thơ.
Click để nghe Hồ Điệp ngâm Màu Tím Hoa Sim (Hữu Loan)
Xuất thân là một nghệ sĩ ca trù, nhưng lĩnh vực ngâm thơ đã chôn vùi sự nghiệp ca trù của Hồ Điệp, vì người ta chỉ nhớ một Hồ Điệp ngâm thơ. Bà đã từng được chọn đi trình diễn ca trù, ngâm thơ, kịch thơ ở nhiều nước, ở đâu cũng được hoan nghênh nhiệt liệt, nhất là người Việt xa quê hương nghe Hồ Điệp ngâm thơ trên đất Pháp, Thụy Sĩ, Thái Lan, Nhật Bản và Đài Loan, họ đều khóc nức nở.
Sau đây, mời bạn đọc lại một bài báo về nghệ sĩ Hồ Điệp xuất bản năm 1957, khi giọng ngâm Hồ Điệp đã rất quen thuộc với những người yêu thơ và yêu thích chương trình Tao Đàn.
Click để nghe 1 chương trình ngâm thơ Hồ Điệp – Quách Đàm
HỒ ĐIỆP – VỚI GIỌNG OANH VÀNG TRONG VƯỜN THU CỔ NHẠC – Hoàng Liên
Năm ngoái (1956), ông Mai Văn Hàm, Đại sứ Việt Nam tại Thái Lan có mời một phái đoàn văn nghệ sĩ thủ đô Sài Gòn sang Vọng Các (Bangkok) để trao đổi văn hóa và thắt chặt thêm tình than hữu giữa hai nước. Trong đoàn đại diện cho làng cổ nhạc, nữ ca sĩ duy nhất được cử đi là cô Hồ Điệp. Theo nhận xét chung của anh em trong phái đoàn, Hồ Điệp đã thu lượm được nhiều kết quả khả quan trước các khán giả của nước bạn và các kiều bào đã bao năm xa cách quê hương yêu dấu.
Ở Thái Lan cũng như ở Đại Hội Văn Hóa Toàn Quốc 1956 (Hồ Điệp đóng vai cô lái đò trong vở tuồng chèo Đồng Quê), giọng oanh vàng thánh thót của Hồ Điệp đã thường làm cho khán giả phải say sưa và thêm tin tưởng vào vốn liếng âm thanh cổ truyền của dân tộc.
Mà, quả chúng ta đã thêm tin tưởng thật!
Chúng ta, những con người đang bị chói lòa vì ánh sáng rực cháy từ những miền thử nguyên tử xa xôi và đang bị quyến rũ bởi những âm thanh rồn rập từ các chân trời Âu-Mỹ đưa lại… thế mà qua giọng oanh vàng của Hồ Điệp, chúng ta thấy lòng lâng lâng nhè nhẹ được gọi quay trở về với quá vãng…
Những gì tưởng là có thể bị vùi lấy dưới lớp bụi thời gian và bị xóa nhòa vì những men rươu nồng đượm gọi là “văn minh”… “Những gì ấy” qua giọng ca của Hồ Điệp, đã sống lại với chúng ta dồi dào hơn bao giờ cả.
Click để nghe Hồ Điệp ngâm bài Vạn Lý Tình (Huy Cận) năm 1970
Hồ Điệp là ai?
Trước đây chúng ta gần như không bao giờ nghe nói đến. Cho đến năm 1954, chúng ta cũng chưa nghe nói. Mặc dầu, cô gái tỉnh Sơn ấy đã cùng với làn sóng di cư dạt dào ghé bến Đồng Nai phồn thịnh với một ông chồng vui tính, với hai đứa con trai nghịch ngợm, với một nhà in nho nhỏ.
Một hôm, phải nói “bỗng một hôm” thì đúng hơn, thính giả Đài phát thanh Saigon được nghe giọng ca mới mẻ trong các buổi trình diễn cổ nhạc Bắc Phần của ban Hoàn Kiếm. Ngay từ những phút đầu, người sành điệu đã gọi đó là giọng oanh vàng trong vườn thu cổ nhạc. Giọng oanh ấy thánh thót ngân lên, gợi dậy trong đáy lòng của tất cả mọi người những kỷ niệm êm ấm nhất của miền quê đất Bắc, với tất cả những gì tình tứ dịu hiền nhất của ngày xưa, với tất cả những gì say sưa êm đẹp nhất của đất nước vào thuở thanh bình…
Hồ Điệp là ai?
Hồ Điệp còn là… một nhà thơ?
Cũng là nhà thơ, Hồ Điệp không phải là nhà thơ theo kiểu nhà thơ là người đã sáng tác ra thơ, nhưng Hồ Điệp là nhà thơ theo nghĩa: có một tâm hồn thơ dồi dào xúc cảm để có thể xúc động và làm sống lại tất cả rung động của thi sĩ qua một bài thơ. Việc làm của thi sĩ khó, hay là trong trách truyền cảm của người ngâm thơ khó? Chúng tôi không trả lời câu hỏi ở đây, chúng tôi xin nhường cho các bạn thính giả của Hồ Điệp qua nhịp cầu âm thanh của làn sóng điện.
Click để nghye Hồ Điệp ngâm bà Giục Giã (Xuân Diệu)
Qua nhịp cầu âm thanh của làn sóng điện, đêm đêm, khi canh trường lắng xuống và lòng chúng ta dịu lại, ban Tao Đàn của thi sĩ Đinh Hùng thường vẫn dành cho chúng ta những phút đêm êm dìu dịu. Mà, dìu dịu êm êm nhất là giọng ngân của cô Hồ Điệp, một giọng ngâm khi trầm, khi bổng, khi vui, khi buồn, khi hiền hòa, khi sợ hãi…
Giọng ngâm ấy đã ru vào hồn ta những giấc mơ êm đẹp như mùa xuân, rực rỡ như mùa thu, rồn rập như mưa sa, phũ phàng như bão táp, ăn nhịp với từng lời thơ diễn tả, khiến cho ta quên cả cuộc sống thực tại.
Giọng ngâm ấy có đôi lần làm cho ta quên mất nhà thơ, nhưng thường thường giọng ngâm ấy vẫn là nhịp cầu làm chúng ta gần với nhà thơ hơn bao giờ cả. Vậy, ai là nhà thơ?
Đêm đêm trong vườn thu của cổ nhạc và thi văn, giọng oanh vàng còn cất tiếng…
nhacxua.vn biên soạn
